سرمایه گذاری خارجی در ایران به معنای ورود جریان های نقدی و سرمایه از یک کشور به کشور دیگری است که قاعدتا سبب رشد و توسعه اقتصادی در کشور میزبان می شود. با این سرمایه گذاری خارجی در ایران با وجود فرصت های زیاد سرمایه گذاری کشور، اصلا اوضاع خوبی ندارد. به معنای ورود جریان های نقدی و سرمایه از یک کشور به کشور دیگری است که قاعدتا سبب رشد و توسعه اقتصادی در کشور میزبان می شود. با این سرمایه گذاری خارجی در ایران با وجود فرصت های زیاد سرمایه گذاری کشور، اصلا اوضاع خوبی ندارد.
در این مقاله نگاهی می اندازیم به فرصت های سرمایه گذاری خارجی در ایران و چالش ها و موانع پیش روی سرمایه گذاران خارجی و به بررسی موضوعات زیر می پردازیم:
- مفهوم سرمایه گذاری خارجی
- عوامل اثرگذار برای جذب سرمایه گذاری خارجی
- فرصت های سرمایه گذاری خارجی در ایران
- سهم ایران از سرمایه گذاری خارجی
- کدام کشورها بیشترین سرمایه گذاری خارجی در ایران را دارند؟
- نقش تحریم در سرمایه گذاری خارجی در ایران
- مفهوم سرمایه گذاری خارجی
همانطور که در ابتدا گفته شد، سرمایه گذاری خارجی به معنای خرید مالکیت یک دارایی در کشوری خارجی، به طوری که باعث ورود جریان های سرمایه ای به کشور میزبان شود. سرمایه گذاری خارجی یا می تواند در قالب خرید سهام شرکت های کشور میزبان انجام شود یا با احداث یک کارخانه و یا کارگاه و ورود تجهیزات و ماشین آلات به آن کشور همراه باشد.زمانی که سرمایه گذار خارجی تصمیم به احداث یک کارخانه یا خط تولیدی در کشوری می شود، درواقع به صورت مستقیم روی اقتصاد آن کشور اثرگذار است. به این نوع سرمایه گذاری، سرمایه گذاری مستقیم خارجی (FDI) گفته می شود که معمولا توسط موسسات و شرکت های بزرگ انجام می گیرد.
در مقابل، در سرمایه گذاری غیر مستقیم خارجی، سرمایه گذار در برخی دارایی های موجود در کشور میزبان سرمایه گذاری می کند. مانند خرید سهام بورس کشور میزبان.باید توجه داشته باشید که سرمایه گذاری مستقیم خارجی به دلیل تأثیر مستقم آن در تقویت اقتصاد، دستیابی به بازارهای بین المللی، کاهش نرخ بهره، افزایش سطح اشتغال، کاهش تورم، درآمدزایی مالیاتی دولت و … اثرات بلندمدت بیشتری نسبت به سرمایه گذاری غیرمستقیم خارجی دارد و بیشتر مورد استقبال کشور میزبان قرار می گیرد.
در نوع غیرمستقیم، سرمایه گذار حتما با هدف رشد و توسعه اقتصادی کشور میزبان، اقدام به سرمایه گذاری نمی کند و بعضا این فرصت را دارد که هرزمان تصمیم گرفت، دارایی خود را از کشور خارجی خارج کند.ما مفهوم سرمایه گذاری خارجی و انواع آن را در مطلب سرمایه گذاری خارجی به طور کامل بیان کردیم.
عوامل اثرگذار برای جذب سرمایه گذاری خارجی در ایران
قبل از پرداختن به موضوع سرمایه گذاری خارجی در ایران، اجازه دهید عوامل موثر بر جذب سرمایه گذاری خارجی را بررسی کنیم. چه مواردی باعث می شود تا یک سرمایه گذار خارجی تصمیم بگیرد دارایی خود را در یک کشور دیگر سرمایه گذاری کرده و خود را در خطر ریسک از دست دادن سرمایه اش قرار دهد؟
برخی از مهم ترین عواملی که می تواند یک خارجی را به سرمایه گذاری در کشوری دیگر ترغیب کند عبارتند از:
- موقعیت جغرافیایی و ژئوپولیتیک کشور میزبان
- انواع معافیت های مالیاتی و بسته های تشویقی و حمایتی (مانند اعطای یارانه و برخی معافیت های مالیاتی برای سرمایه گذاران خارجی)
- وجود ذخایر معدنی
- ثبات اقتصادی و سیاسی کشور میزبان
- اندازه بازار
- برخورداری از زیرساخت های مورد نیاز مانند جاده ها، سیستم های ارتباطی، بنادر و راه های دریایی و …
- آینده منطقه ای که کشور میزبان در آن قرار دارد
- راه ها و سهولت دسترسی به دیگر کشورها
- تغییرات اقلیمی
- نیروی کار ارزان
- وجود مواد اولیه
فرصت های سرمایه گذاری خارجی در ایران
با توجه به مواردی که در قسمت قبل بیان شد، آیا کشور ما می تواند میزبان سرمایه های خارجی شود؟ ایران به لحاظ فرصت و موقعیت جذب سرمایه گذاری خارجی، در یک موقعیت بی نظیر قرار دارد.سواحل طولانی خلیج فارس، دریای عمان، تنگه استراتژیک هرمز، سواحل شمال کشور و دسترسی جاده ای کشور از غرب و شرق، همسایگی با برخی از بزرگترین ذخایر نفتی جهان، وجود منابع و معادن فراوان، شرایط اقلیمی متنوع، معافیت های صادراتی، طبیعت بی نظیر ایران و موضوع ژئوتوریست، وسعت سرزمینی، ذخایر نفتی و گازی کشور و نقش ایران در تولید نفت و گاز، تاریخ و فرهنگ غنی ایران، وجود نیروهای تحصیل کرده و با استعداد و …..
همانطور که می دانید این لیست می تواند ادامه دار باشد. کشور ما برخوردار از موهبت های فراوانی است که هرکدام به تنهایی می تواند جاذب سرمایه گذاری خارجی باشد و رشد و تقویت اقتصاد داخلی و افزایش سطح رفاه و سلامت اقتصادی افراد جامعه را به دنبال داشته باشد.
سهم ایران از سرمایه گذاری خارجی
همه ما می دانیم که کشور ما سرشار از منابع و فرصت های خوب برای جذب سرمایه گذاری خارجی است. اما متأسفانه علی رغم تمام موارد گفته شده به عنوان فرصت های سرمایه گذاری خارجی در ایران، در مقایسه با سایر مقاصد سرمایه پذیر (به خصوص در منطقه خاورمیانه)، ما در جایگاه بسیار پایینی قرار داریم.
از مهم ترین دلایل این اتفاق، وجود تحریم های فراوان علیه ایران است که از سوی بسیاری از کشورهای پرقدرت بر ما اعمال می شود و این موضوع موجب ترس سرمایه گذاران خارجی و عقب نشینی آن ها می شود.
اقتصاد ایران علی رغم تلاش های موجود کاملا متکی بر درآمد نفت است. به همین دلیل دولت بیشترین نقش را در اقتصاد دارد. کسب درآمد مستقیم دولت از محل نفت و تک محصولی بودن اقتصاد ایران منجر شده تا به جنبه های درآمدزای دیگر در کشور پرداخته نشود و فرصت های سرمایه گذاری توسط رقبا گرفته شود.
از سوی دیگر فرایند خصوصی سازی در وضعیت مناسبی قرار ندارد و دولتی بودن اقتصاد، عنصر مهم یعنی رقابت پذیری را ضعیف و غیرشفاف کرده است.
درواقع ایران در بسیاری از انتخاب ها برای موقعیت های سرمایه گذاری خارجی، در لیست انتخاب از سوی خارجی ها قرار ندارد. این موضوع نیازمند بررسی بیشتر توسط مسئولین کشور و معرفی فرصت های ایران در کشورهای خارجی، تمهیداتی برای کاهش و از بین بردن تحریم ها و سهولت ورود سرمایه های خارجی به کشور است.
کدام کشورها بیشترین سرمایه گذاری خارجی در ایران را دارند؟
باتوجه به بررسی های انجام شده در سال های اخیر، روسیه، امارات و چین در صدر کشورهایی هستند که بیشترین سرمایه گذاری خارجی را در اقتصاد ایران داشته اند. در این زمینه باید به این موضوع بیشتر توجه شود که سرمایه گذارهای خارجی عموما نباید از کشورهای آمریکایی و اروپایی باشند.اقتصاد کشورهای منطقه و همسایه ایران در سال های اخیر رشد چشمگیری را تجربه می کند و این موضوع به همراه موقعیت ایران می تواند فرصت های خوبی را برای سرمایه گذارها منطقه فراهم نماید. نمونه آن کشورت امارات است که طی سالهای اخیر به پیشرفت های زیادی دست پیدا کرده و به دنبال سرمایه گذاری های خارجی بیشتری است.
نقش تحریم در سرمایه گذاری خارجی در ایران
یکی از مهم ترین چالش های پیش روی سرمایه گذاری خارجی در ایران موضوع تحریم هاست. نتایج یک تحقیق در سال 96 و با افزایش فشار تحریم ها بر اقتصاد کشور (با فرض سه نوع تحریم خیلی شدید، شدید و متوسط)، نشان می دهد که تحریم ها به طور مستقیم و معناداری بر کاهش سرمایه گذاری خارجی در ایران تاثیر داشته است.در این میان نقش تحریم های خیلی شدید که از سوی آمریکا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل اعمال می شود، سالانه 716 میلیون دلار سرمایه گذاری خارجی را در ایران کاهش داده است. از سوی دیگر تحریم های شدید نیز که باز هم از سوی آمریکا و در حد ضعیف تری از سوی اتحادیه اروپا و سازمان ملل است، سالانه 116 میلیون دلار FDI و یا سرمایه گذاری مستقیم خارجی را در ایران کاهش داده اند.
سطح بعدی تحریم های مورد مطالعه تحریم های متوسط آمریکا بدون تحریم از جانب اروپا و سازمان ملل، بوده که در حدود 2/5 میلیون دلار به طور سالانه منجر به کاهش سرمایه گذاری خارجی در ایران شده است.نتایج تحقیقات همچنین نشان داد که متغیرهای نرخ تورم و بی ثباتی نرخ ارز (دلار) و کاهش ارزش پول ملی کشور علاوه بر تحریم ها، تأثیر منفی بر سرمایه گذاری خارجی داشته است. اما وجود زیرساخت ها تأثیر مثبت بر جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران دارند.
نتیجه گیری
با همه آنچه که در این مطلب عنوان شد، می دانیم که کشوری سرشار از منابع و دخایر با موقعیت جغرافیایی بسیار خاص هستیم که می توانستیم در اقتصاد جهانی و جذب سرمایه گذاری خارجی در ایران، حرفی برای گفتن داشته باشیم. اما عواملی مانند دخالت بیش از حد دولت در اقتصاد، تک محصولی بودن و وابسته بودن به نفت، بی ثباتی اقتصادی و نرخ ارز، تحریم ها و محدودیت های صادرات در کشور و موضوعات فراوان دیگری مانع از جذب سرمایه گذاری خارجی در ایران شده است.
