داوری یک روش جایگزین در حل و فصل اختلافات رایج (مدنی، تجاری و سرمایه گذاری) بین طرفین درگیر است که سابقه طولانی دارد. از آنجایی که از زمان های قدیم این روش در بین اشخاص، پسندیده و نیکوکاری محسوب می شود، سوال اینجاست که مسائل اخلاقی در داوری حقوقی چیست؟
داوری حتی در اجتماع انسان ها به صورت عرف و رسم و بدون نیاز به دخالت دولت یا روند قانونی و قضایی یا تحکمی پذیرفته شده است. اما اصل اساسی و ستون داوری را اخلاقیات تشکیل می دهد. چراکه بنیان داوری مبتنی بر اعتماد طرفین به داور یا داوران انتخابی است.
در این مطلب برآنیم تا ضمن تشریح داوری به عنوان یک روش حل اختلاف بین اشخاص حقیقی و حقوقی، به بیان مسائل اخلاقی در داوری حقوقی و موضوعات زیر بپردازیم:
- داوری چیست؟
- نقش و اهمیت موضوع اخلاق در داوری حقوقی
- مسائل اخلاقی در داوری حقوقی
قبل از پرداختن به موضوع اگر هر سوال یا ابهامی در خصوص داوری حقوقی دارید می توانید با موسسه داوری حقوقی دکتر بهنیایی تماس بگیرید.
موسسه بین المللی دکتر بهنیایی با بیش از دودهه سابقه در زمینه های مختلف داوری حقوقی و هزاران پرونده موفق، آماده ارائه مشاوره های لازم به شما در روند رسیدگی به پرونده و دستیابی به نتایج مطلوب است.
داوری چیست؟
داوری همانطور که اشاره شد، یکی از روش های مرسوم برای حل اختلافات بین اشخاص حقیق و حقوقی است که در زمینه های مختلف مدنی، اقتصادی، تجاری و … کاربرد دارد. در این روش حل اختلاف طرفین توافق می کنند که در صورت بروز مشکل، برای حل آن از داور یا داورانی استفاده کنند.
افراد در قراردادهای داوری معمولا داوران انتخابی خود و حیطه داوری آن ها، همچنین موضوعات مورد داوری را مشخص می کنند. اگر قرارداد داوری جداگانه ای تنظیم نشده باشد، معمولا یک بند در قرارداد بین افراد به عنوان بند داوری آورده می شود.
دلیل استقبال اشخاص از داوری این است که داوری یک روش کم هزینه تر، کوتاهتر و بدون درگیری های قضایی و قانونی است که افراد را زودتر به نتیجه می رساند.
در داوری فرایند بررسی به صورت خصوصی و به طور محرمانه انجام می شود و این موضوع برای آن دسته از اشخاص حقیقی با حقوقی که نگران افشای اطلاعات خود هستند، بسیار حائز اهمیت است.
نقش و اهمیت موضوع اخلاق در داوری حقوقی
در کنار تمام مزایایی که داوری حقوقی برای اشخاص و طرفین درگیر در یک اختلاف دارد، باید گفت اخلاق مهم ترین و اصولی ترین اصل داوری به شمار می رود. در واقع بدون اخلاق داوری معنا ندارد.
چرا که طرفین درگیر، داوری را را بر اساس اصول اخلاقی می پذیرند و بر سر آن با یکدیگر توافق می نمایند. در ارتباط با فرایند داوری، ارتباط داور با طرفین و در نهایت صدور رای داور اصول اخلاقی تعیین کننده شخص و تنظیم کننده روابط است.
اهمیت موضوع اخلاق در داوری حقوقی به حدی است که امروز در اغلب کشورها، داوری به خصوص شخصیت، رفتار و کردار داور، بر اخلاق استوار گردیده است.
قانونگذاراران و برخی از سازمانها و گروههای دخیل در داوری در سطح ملی و بین المللی نیز تلاش می کنند تا مبانی اخلاقی در داوری حاکم باشد. از سوی دیگر اصولا ضمانت اجرای داوری منصفانه، در درون اشخاص و در مذهب آنها و تفکر ان ها از ثواب و عقاب دنیوی و اخروی بدون دخالت دولت است.
یعنی رعایت اصل عدالت در داوری به ذات شخص داور و اعتقادات او به عنوان یک انسان اخلاق مدار بستگی دارد.
مسائل اخلاقی در داوری حقوقی
اصولاً هر شخصی می تواند به عنوان داور توسط طرفین اختلاف انتخاب شود، مشروط بر اینکه طرفین از صلاحیت او رضایت داشته باشند. اما با وجود اینکه هرفردی می تواند داور باشد، ملاحظاتی به عنوان مسائل اخلاقی در داوری حقوقی مطرح است که فرد مورد نظر باید دارا باشد. از جمله:
- بی طرفی و استقلال داور: یک داور بی طرف باید از هر رفتاری که ظاهراً جانبداری نسبت به یکی از طرفین به نظر می رسد اجتناب کند. به عبارت بهتر، داور باید بی طرف باشد. هنگامی که طرفین به بی طرفی داور یا ارزیاب بی طرف اطمینان داشته باشند، کیفیت فرآیند داوری افزایش می یابد و از اعتبار رای صادره توط داور یا هیئت داوری محافظت می شود.
استقلال و بی طرفی داور بنیان و شالوده یک داوری منصفانه و عادلانه را می سازد. این دو ویژگی اخلاقی از چنان اهمیتی در بین انسان ها برخوردار هستند که در اغلب کشورها و سازمان های داوری، در زمره قاعده های قانونی و دارای ضمانت اجرای قانونی مقرر شده و استحکام و نفوذ بیشتری به فرایند داوری بخشیده اند.
- نقش داور، صدور تصمیم یا ارزیابی صرفاً بر اساس حقایق عینی و ماهیت پرونده است. یک داور یا ارزیاب بی طرف باید از جانبداری یا تعصب بر اساس پیشینه طرفین، ویژگی های شخصی، اهمیت اقتصادی و هر عامل دیگری اجتناب کند.
داوری در اختلافات مختلف مدنی، تجاری، سرمایه گذاری و در مالکیت های مادی و معنوی و به طور کلی در قراردادهای بین طرفین استفاده می شود. در بعضی از این اختلافات، اخلاق مداری ذاتی داور برجسته تر است و حاکمیت اصول اخلاقی در داوری برای این اختلافات، با شدت و جدیت بیشتر مطرح و مورد درخواست است.
- اگر در حین داوری یا ارزیابی، داور متوجه تعارض و تضاد منافع شود، باید به طرفین اطلاع دهد و از فرایند داوری کناره گیری کند. مگر اینکه طرفهای درگیر همگی رضایت آگاهانه خود را به ادامه بی طرفی وی بدهند، و ادامه فرایند داوری، تردید جدی در یکپارچگی فرآیند یا برنامه ایجاد نکند، در غیر این صورت داور باید از ادامه دادن روند داوری منصرف شود.
- یکی دیگر از مهم ترین مسائل اخلاقی در داوری حقوقی این است که داور نباید خدمات متخصصان خاصی را برای کمک به طرفین توصیه کند (مثلا توصیه به یک وکیل خاص در دادرسی)، مگر اینکه درخواست توصیه به طور مشترک توسط همه طرف ها ارائه شود و مشروط بر اینکه در این توصیه، داور درگیر تضاد منافع نباشد.
- رعایت اصل محرمانگی: یک داور نباید اطلاعات محرمانه را افشا کند. از سوی دیگر، داور نباید در هیچ زمانی از اطلاعات محرمانه به دست آمده در طول رسیدگی به پرونده داوری، برای به دست آوردن مزیت یا منفعت شخصی برای دیگران یا تأثیر نامطلوب بر منافع دیگری استفاده کند.
در ابتدا، داور یا ارزیاب بی طرف باید اصل محرمانه بودن مندرج در قرارداد داوری را برای همه طرفین توضیح دهد. موضوع مهم دیگر در اصل محرمانگی به عنوان یکی از مسائل اخلاقی در داوری حقوقی، افشار رای صادر شده قبل از توزیع آن برای همه طرف های درگیر است.
- رعایت استانداردهای بالا در روند بررسی: یک داور اخلاق مدار باید روند بررسی را منصفانه، با پشتکار، عاقلانه و با احترام به همه طرف ها و برنامه ها انجام دهد. به عبارت دیگر داور باید برای اطمینان از فرآیندی با کیفیت بالا کار کند.
این امر مستلزم تعهد داور به انصاف، استانداردهای بالای روند دادرسی، دقت، حساسیت نسبت به طرفین و حفظ جو احترام در میان طرفین است. از سوی دیگر باید فرصت کافی و منصفانه را برای وکیل هر یک از طرفین فراهم کند تا برای ارائه شواهد و به چالش کشیدن نظرات مخالفان آماده شوند.
داور باید تنها زمانی موافقت کند که انتصاب خودش را به عنوان داور می پذیرد که بتواند زمان و توجه لازم را برای یک فرآیند عادلانه و مؤثر اختصاص دهد. اگر ممکن است بیش از حد درگیر امور دیگر باشد که فرصت کافی برای داوری ندارد، باید آن را رد کند.
حتی اگر پس از پذیرش ، شرایطی ایجاد شود که داور باز هم نتواند به داوری با دقت و حساسیت رسیدگی کند، باید کنار بکشد. این انصراف و خروج او ممکن است باعث ناراحتی قابل توجهی برای طرفین شود. بنابراین، بهتر است برای تعیین در دسترس بودن قبل از پذیرش یا شروع داوری دقت کند.
داور باید ضرب الاجل ها را رعایت کند و مسئولیت ها را با دقت و سرعت انجام دهد.
نکته مهم دیگر در این اصل اخلاقی این است که داور یا ارزیاب بی طرف باید هوشیار باشد تا مطمئن شود که طرفین فرآیند را به تاخیر نمی اندازند. در یک فرآیند داوری غیر الزام آور، طرفین تصمیم می گیرند که چه زمانی و تحت چه شرایطی به توافق برسند.
- نقش یک داور، تعیین یا ارزیابی است. این عملکرد را می توان با عملکرد یک قاضی قیاس کرد. داور باید از ارائه مشاوره حرفه ای خودداری کند و همیشه باید بین نقش داور و نقش مشاور تمایز قائل شود.
داور ممکن است در یک مورد مناسب توصیه کند که وکیل و طرفین به دنبال مشاوره حرفه ای از خارج از هیئت داوری باشند.
