آشنایی با قوانین داوری حقوقی: راهنمای کاربردی
داوری حقوقی یک فرایند جهت حل و فصل اختلافات در حوزه حقوقی است که با حضور داوران مستقل و بدون نیاز به دادگاه های قضایی انجام می شود. در این مطلب، برای آشنایی با قوانین داوری حقوقی یک راهنمای کاربردی در قالب چند مرحله ارائه می شود تا فرآیند داوری حقوقی ملموس تر و قابل فهم تر باشد.
-
مفهوم داوری حقوقی
قبل از هر موضوعی باید به سراغ تعریف و آشنایی با مفهوم داوری حقوقی برویم. داوری حقوقی به معنای حل و فصل اختلافات بین طرفین توسط داوران مستقل و بدون نیاز به دادگاه است.این فرایند معمولاً بر اساس توافقنامه ها یا قوانین مربوطه انجام می شود.
مزیت داوری حقوقی بر خلاف فرآیند قضایی سنتی، سرعت بیشتر، هزینه کمتر، حفظ حریم خصوصی و قابلیت اعمال قوانین خاص و خارج از قوانین عمومی است.
بنابراین، داوری حقوقی به عنوان یک روش جایگزین برای حل و فصل اختلافات حقوقی به دلیل مزایای ذکر شده، بسیار مورد توجه قرار گرفته است و در بسیاری از قراردادها و توافقنامه ها به عنوان روش اولویتی برای حل اختلافات در نظر گرفته می شود.
-
انتخاب داوران
فرایند انتخاب داوران در داوری حقوقی به طرق مختلفی انجام می شود، که می توان به موارد زیر اشاره کرد:
توافق طرفین
طرفین در قرارداد یا توافقنامه ای که قبل از وقوع اختلاف امضا می کنند، معمولاً شرایطی برای انتخاب داوران در داوری حقوقی تعیین می کنند. این شرایط ممکن است شامل تعداد داوران، روش انتخاب و شرایط لازم برای انتخاب داوران باشد.
انتخاب توسط طرفین
طرفین می توانند به طور مستقیم داوران خود را انتخاب کنند. این انتخاب ممکن است بر اساس توافق و موافقت دوطرفه باشد یا طرفین ممکن است هر کدام یک داور انتخاب کرده و سپس دو داور انتخاب شده، داور سوم را انتخاب کنند.
استفاده از مؤسسات داوری
برخی از مؤسسات داوری معتبر و شناخته شده، خدماتی ارائه می دهند و در انتخاب داوران کمک می کنند. این مؤسسات معمولاً داورانی را معرفی می کنند که دارای تخصص و تجربه در زمینه مورد نظر هستند.
مراجعه به دادگاه
در برخی موارد، در صورتی که طرفین نتوانند به توافق برسند یا شرایط انتخاب داوران در قرارداد وجود نداشته باشد، می توانند به دادگاه مراجعه کرده و از دادگاه درخواست تعیین داور یا داوران نمایند.
در هر صورت، اهمیت انتخاب داوران مناسب در فرآیند داوری حقوقی بسیار بالاست، زیرا داوران تأثیر زیادی بر نتیجه و عدالت در صدور رای داوری دارند. بنابراین، انتخاب داوران با دقت و تحقیق کافی از تجربه، تخصص و بی طرفی آنها بسیار حیاتی است. آنچه مهم است این است که داوران باید مستقل، بی طرف و متخصص در زمینه اختلاف باشند.
داور حقوقی به شخص اشاره دارد که می تواند شخصی حقیقی یا حقوقی باشد، که نام او در قرارداد داوری به عنوان مرجع حل اختلاف ذکر می شود. این فرد باید دارای صلاحیت قانونی و شایستگی لازم برای انجام داوری باشد، که این شایستگی و صلاحیت به دانش و تخصص فرد در زمینه مورد اختلاف مربوط است. ماده ۴۷۸ قانون آیین دادرسی مدنی مشخص می کند که افراد زیر شرایط داوری را ندارند:
- افرادی که سفیه، مجنون یا صغیر هستند، محرومیت مطلق داوری را دارند.
- قضات و کارمندان اداری شاغل در دادگستری نیز از صلاحیت داوری محروم هستند تا از سوء استفاده و غرض ورزی جلوگیری شود.
افراد زیر محرومیت نسبی داوری دارند و تنها با توافق طرفین می توانند به عنوان داور انتخاب شوند:
- کسانی که سن آنها کمتر از ۲۵ سال است
- کارمندان دولتی در حوزه ماموریتشان.
- ذی نفعان در دعاوی
- افرادی که با طرفین دعوا قرابت سببی یا نسبی دارند تا درجه دوم
- کفیل یا مباشر یکی از طرفین
- و افرادی که خود یا همسرشان وارث یکی از طرفین دعوا هستند.
- همچنین افرادی که با طرفین دعوا یا کسانی که قرابت نسبی یا سببی با یکی از طرفین دعوا دارند، دادرسی کیفری داشته اند.
- مراحل داوری
مراحل داوری شامل تعیین داوران، ارائه دلایل و مدارک، برگزاری جلسات داوری و صدور رأی است.در برخی موارد، ممکن است نیاز به جلسات ترتیبی یا مدارک اضافی باشد. به صورت کلی مراحل داوری حقوقی شامل مراحل مختلفی است که در آن فرآیند حل و فصل اختلافات توسط داوران انجام می شود. در زیر، مراحل کامل داوری حقوقی شرح داده شده است.
الف) تعیین داوران
اولین مرحله از داوری حقوقی، تعیین داوران است. همانطور که در بخش قبل توضیح داده شد طرفین می توانند به طور مستقیم داوران خود را انتخاب کنند یا از مؤسسات داوری معتبر کمک بگیرند. در صورت عدم توافق، دادگاه مربوطه ممکن است داوران را تعیین کند.
ب) ارائه ادعاها و دفاعیه ها
هر طرف باید ادعاهای خود را در مورد اختلاف مطرح کرده و دفاع مناسبی را ارائه دهد. این مرحله شامل ارائه مدارک، شواهد و دلایل مربوطه است.
پ) جلسات داوری
بعد از ارائه ادعاها و دفاعیه ها، جلسات داوری برگزار می شود. در این جلسات، داوران با مطالعه مدارک و شواهد، به بررسی ادعاها و دفاعیه طرفین می پردازند و سعی در حل و فصل اختلافات دارند.
ت) تصمیم گیری
پس از بررسی دقیق مدارک و شواهد، داوران به تصمیم گیری می‌پردازند و رأی نهایی را صادر می کنند. این رأی معمولاً به صورت کتبی و با ارائه دلایل و استناد به قوانین و مقررات مربوطه اعلام می شود.
ث) اجرای رأی
در صورتی که رأی داوران صادر شود، طرفین موظف به اجرای آن رأی هستند. اگر یک طرف اعتراض کند یا در مورد رأی توافق نکند، ممکن است به دادگاه مراجعه کرده و اجرای رأی را از طریق دادگاه بخواهد.
ج) پایان داوری
پس از صدور رأی و اجرای آن، داوری به پایان می رسد و اختلافات میان طرفین حل و فصل می شود. رأی داوران معمولاً قطعی و نهایی است و بعد از اجرای آن، امکان تجدیدنظر محدود است.
مراحل داوری حقوقی بسته به شرایط و موارد خاص، تغییر می کند به این صورت که در برخی موارد می تواند به صورت اختصاصی و تنظیم شده برای هر دعوای خاص انجام شود.
- قوانین و مقررات
برای انجام داوری، طرفین باید به قوانین و مقررات مربوطه اطلاعات کافی داشته باشند. اطلاع از شرایط توافقنامه داوری و قوانین مربوط به داوری در کشور مورد نظر ضروری است. به عنوان مثال باب هفتم قانون آیین دادرسی مدنی ایران در مورد “داوری” صحبت می کند.
درواقع باب هفتم قانون آیین دادرسی مدنی ایران به توضیح جزئیاتی در مورد موضوعات مختلف مربوط به داوری و فرآیند داوری می پردازد. مقررات داوری در این قانون از ماده ۴۵۴ تا ۵۰۱ به تفصیل شرح داده شده است.
یا برخی دیگر از قوانین و مقررات مربوط به داوری حقوقی در قانون مدنی، ماده ۱۱۱۶ تا ۱۱۸۰آمده است. این مجموعه مواد به صورت جامع، قوانین داوری را در ایران تنظیم می کند، شامل موادی مانند تشکیل داوری، صدور رأی، اثر رأی، تجدیدنظر و غیره.
این مواد قانونی توضیحات کاملی را در مورد مراحل و شرایط داوری، حاکمیت داوری بر موضوعات، صدور رأی و اجرای آن را فراهم می آورند و به ایجاد یک فرآیند داوری قانونی و مطمئن در موضوع داوری در قانون ایران کمک می کنند.
برخی از مهم ترین اصول در داوری حقوقی
در کنار آگاهی از قوانین و قواعد مرتبط با موضوع داوری حقوقی، باید در خصوص برخی از مهم ترین اصول داوری نیز از اطلاعات مناسبی برخوردار باشید.
اصل تساوی: اصل تساوی طرفین در برابر قانون به معنای این است که همه افراد، بدون تبعیض و تفاوت در جنسیت، نژاد، ملیت، اعتقادات و سایر ویژگی ها، در مقابل قوانین و مقررات دولت یا جامعه باید مساوی باشند. به این ترتیب، هیچ کس به دلیل ویژگی های شخصی خود نباید مورد محاکمه یا تبعیض قرار گیرد، و همه باید از حقوق و تعهدات مشابهی برخوردار باشند.
این اصل به عنوان یکی از شناخته شده ترین و بنیادی ترین حقوق اساسی در جهان و قوانین اساسی کشورها محسوب می شود، زیرا بر پایه این اصل از تبعیض و نابرابری در برابر قانون جلوگیری می شود و همه افراد مساوی حقوق و وظایف قانونی را دارند. این اصل می تواند در موارد مختلفی از جمله حقوق مدنی، جنایی، کاری، و حقوق بشری اعمال شود.
اصل تناظر: یکی از مهم ترین اصل های راهبردی بین المللی اصل تناظر بوده و به این معنا است که هر شخصی اعم از حقیقی یا حقوقی که تصمیمی می گیرد و این تصمیم تأثیر مستقیمی بر حقوق مشروع اشخاص داشته باشد، باید اصول عدالت طبیعی را رعایت کند.
عدالت طبیعی دارای دو قاعده و اصل است: «طرف دیگر را بشنو» و «هیچ کس نمی تواند در دعوای خود قاضی باشد». این اصل به معنای این است که در فرآیند دادرسی، هر دو طرف حق دفاع و شنیده شدن دارند، و همچنین هیچ کس نمی تواند همزمان داور و طرف دعوا باشد.
اصل تناظر: در داوری، رأی غیابی وجود ندارد، بنابراین هیچ فرصتی برای اعلام اختلاف نظر یا تجدیدنظر نسبت به رأی داوران به وجود نمی آید. به همین دلیل، اصل تناظر در داوری بسیار حیاتی و مهم است، زیرا تمامی طرف ها باید از حق دفاع کامل و شنیده شدن بهره مند باشند و رأی داوران بدون هیچگونه ابهامی قابل قبول باشد.
اصل برائت: یکی دیگر از اصول اساسی حقوقی که در بسیاری از قوانین و سیستم های حقوقی جهان تأکید شده اصل برائت است. بر اساس این اصل و همچنین اصل ۳۷ قانون اساسی، هیچ کس به صورت خودسرانه و بدون اثبات جرم، به عنوان مجرم شناخته نمی شود. به بیان دیگر، فردی تا زمانی که جرم او در یک دادگاه مربوطه با اثبات صحیح و عادلانه ثابت شود، معصوم و بی گناه تلقی می شود.
بنا به اصل برائت، مسئولیت اثبات جرم بر عهده سازمان های قضایی و اداری است، و نه بر عهده فرد متهم. به عبارت دیگر، تا زمانی که اتهام یک فرد متهم به ارتکاب جرم اثبات نشده باشد، او به عنوان بی گناه در نظر گرفته می شود.
در نتیجه، اصل برائت به این معنا است که همه افراد بی گناه شمرده می‌شوند و تا زمانی که جرمشان اثبات نشده باشد، به عنوان مجرم شناخته نمی شوند. این اصل تأکید می کند که همه افراد حق دارند تا زمانی که جرمشان با دلایل قانونی ثابت شود، به آزادی و بی گناهی خود ادامه دهند.
درخصوص قوانین و مقررات داوری صحبت بسیار است. موضوعات قانونی پیچیده و تخصصی بوده و نیاز به دانش گسترده در خصوص آگاهی از قوانین و مقررات دارد. بنابراین طرفین متقاضی از داوری حقوقی باید با قوانین و مقررات مربوط به داوری حقوقی آشنا بوده یا از وکلا و مشاوران حقوقی استفاده نمایند.
- اجرای رأی
رأی صادر شده در داوری قابل اجراست و باید به آن پایبند بود. در صورت عدم اجرای رأی، می‌توان از طریق دادگاه‌های قضایی برای اجرای آن رأی روی آورد.
- مزایای داوری حقوقی
سرعت بیشتر در رسیدگی به اختلافات، هزینه کمتر نسبت به دادگاه های قضایی و حفظ حریم خصوصی از جمله مزایای داوری حقوقی است.
- توصیه ها
در این راهنما در چند مورد درخصوص آشنایی با قوانین داوری حقوقی صحبت کردیم. اما همانطور که می دانید موضوع داوری حقوقی نیز مانند سایر موارد قانونی از جزئیات زیادی تشکیل شده که نیاز است تا نسبت به آن ها از دانش حقوقی کافی برخوردار باشید.
اما از آنجا که اکثریت قریب به اتفاق اشخاص در جامعه دانش حقوقی لازم و کافی نسبت به مواد و مضوعات قانونی را ندارند، بهتر است از مشاوره با وکلا و موسسات حقوقی معتبر بهره مند گردند. چراکه اطلاعات و تجربه کافی در حوزه داوری حقوقی بسیار اهمیت دارد. به همین دلیل، به شدت توصیه می شود که موضوعات مربوط به اختلافات خود را به اشخاص معتبر و باتجربه و دارای دانش و تخصص در زمینه مورد نظر ارجاع دهید.
موسسه بین المللی داوری و حقوقی دکتر بهنیایی با سابقه ای طولانی و تخصص فراوان در حوزه های مختلف داوری، همچنین با آموزش هزاران داور متخصص، آماده ارائه خدمات حل اختلاف و ارجاع موضوعات به داوران با تجربه و تخصص می باشد.
با مراجعه به موسسه بهنیایی، می توانید با اطمینان کامل از خدمات وکلای متخصص و داوران با تجربه استفاده نمایید و به راحتی از حقوق قانونی خود بهره مند گردید. پرونده های ارسالی به مرکز حقوقی و داوری دکتر بهنیایی در پارتمان های تخصصی مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به موضوعیت اختلاف، به آن ها رسیدگی می گردد.
داوران موسسه دکتر بهنیایی با گذراندن دوره های تخصصی داوری و سال ها تجربه در حوزه های داوری، از تخصص و تجربه بالایی در حل و فصل اختلافات برخوردار بوده و به شما تا رسیدن به نتیجه مطلوب کمک خواهند نمود.
