وقف
وقف در لغت یعنی حبس کردن. در همین راستا در مادة 55 قانون مدنی به تعریف عقد وقف پرداخته شده است. براساس این ماده: «وقف عبارت است از اینکه عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود». همچنین عقدی است لازم؛ بدین‌معنا که پس از حصول شرایط آن (ایجاب، قبول و قبض) قابل‌فسخ نیست. باید توجه داشت که عقد وقف از عقود عینی است؛ یعنی علاوه‌بر ایجاب و قبول، به قبض توسط موقوف علیهم نیاز دارد. در ادامه، برای آشنایی بیشتر با مفاهیم وقف، آشنایی با موارد زیر خالی از لطف نیست:
واقف
شخصی است که مالش را برای استفادة خیر وقف کند و برای انعقاد عقد وقف باید دارای اهلیت باشد؛ یعنی بالغ، عاقل و مختار بوده و حق تصرف در مال خود را داشته باشد. از سوی دیگر بنا بر مادة 57 قانون مدنی واقف باید مالک مال وقفی باشد.
موقوف علیه
شخص ذی‌نفعی به شمار می‌آید که منافع مال موقوفه به نفع او بخشیده شده است. اگر موقوف علیه اشخاص متعددی باشند، در آن صورت موقوف علیهم نامیده می‌شوند. در ادامه، شرایط موقوف علیه یا موقوف علیهم بیان شده است:
* موقوف علیهم باید حین عقد وقف موجود باشند.
* موقوف علیهم باید معین باشند.
* موقوف علیهم باید اهلیت تملک داشته باشند.
انواع وقف
وقف عام و وقف خاص
وقف عام
جهت امور عام اعم از مسجد و مدرسه و بر فقرا و ایتام و غیره انجام می‌شود.
وقف خاص
بر اشخاص معین انجام می‌شود؛ مانند وقف بر فرزند
رجوع از وقف
همان‌طور که بیان شد، وقف از عقود عینی است؛ یعنی علاوه‌بر ایجاب و قبول، به عنصر سومی به نام قبض نیاز دارد. تا زمانی که واقف مال موقوف را به قبض نداده، امکان رجوع از آن برای او متصور است و می‌تواند از آن رجوع کند؛ بنابراین تا زمانی که مال موقوفه به قبض نرسیده، امکان رجوع از آن متصور است.
خرید، فروش و اجاره اموال موقوفه
فروش اموال موقوفه
براساس قانون مدنی ایران، فروش مال موقوفه در حالت عادی امکان‌پذیر نیست؛ مگر در شرایط زیر:
1. مال موقوفه خراب شود و امکان تعمیرکردن آن وجود نداشته باشد و کسی هم حاضر نشود که آن را تعمیر کند.
۲. بین موقوف علیهم (کسانی که مال برایشان وقف شده) اختلاف ایجاد شود؛ به‌طوری‌که نگرانی از بروز قتل میان آن‌ها وجود داشته باشد.
در این دو حالت، با کسب اجازه از رئیس سازمان اوقاف به‌عنوان نمایندة ولی‌فقیه، امکان فروش مال موقوفه وجود دارد.
تفاوت عرصه و اعیان
عرصه زمینی است که ملکی روی آن بنا می‌شود، اما اعیان به ملکی گفته می‌شود که روی زمین بنا می‌شود.
در خریدوفروش املاک وقفی، عرصه زمینی است که وقف شده و امکان خریدوفروش مستقیم آن وجود ندارد. اعیان نیز بنایی است که روی زمین وقفی ساخته شده و اشخاص می‌توانند به‌راحتی آن را معامله کنند. اگر شخصی قصد خرید ملک وقفی را دارد، باید به این نکته توجه کند که صاحب اصلی زمین یا متولی چه کسی بوده و زمین در کجا واقع شده است.
اجاره املاک وقفی
برای اجاره دادن اموال وقفی، چند شرط وجود دارد که درواقع شرایط عمومی صحت قرارداد هستند. این شرایط عبارت‌اند از:
1. دو طرف قرارداد باید رضایت ذهنی داشته باشند و رضایت را با اعلام قصد بیان کنند.
۲. هر دو طرف قرارداد اجاره باید اهلیت داشته باشند؛ یعنی از نظر عقلی، سنی و فکری رشد کافی و لازم را کسب کرده باشند.
۳. مال وقفی باید شرایط مورد معامله را داشته باشد.
4. مال وقفی باید برای یک هدف مشروع اجاره داده شود.
همان‌طور که بیان شد، اعیان وقفی را به‌راحتی می‌توان فروخت و اجاره داد، اما در اجارة این املاک، باید سالانه طی یک قرارداد ۵ ساله، مبلغی به متولی پرداخت شود؛ برای مثال اگر زمینی از طرف ادارة اوقاف به شخصی اجاره داده و اجازة احداث بنا و ساختمان روی زمین به مستأجر داده شود و مستأجر نیز بنایی روی زمین وقفی بسازد، مالک بنا می‌شود و تنها باید اجارة عرصه یعنی زمین بدون بنا را به ادارة اوقاف پرداخت کند. همچنین برای این مستأجر، سندی با عنوان سند اعیان به نام خود او صادر می‌شود.
اگر پرونده‌ای مربوط به اموال موقوفه دارید، توصیه می‌کنیم پیگیری این پرونده را به وکلای متخصص کمیسیون فقه و حقوق اسلامی مؤسسة حقوقی و داوری بهنیایی بسپارید.
برخی از خدمات ارائه‌شده از سوی وکلای وقفی مؤسسة حقوقی و داوری بهنیایی عبارت‌اند از:
* دعوی الزام به تنظیم سند رسمی مورد اجاره وقفی
* دعوی در معاملة اعیانی املاک دارای عرصة وقفی
* دعوی اثبات وقفیت املاک و اراضی ثبت‌شده
* دعوی اثبات تولیت
* دعوی اعتراض به رأی کمیسیون مادة 2 شهرداری
* دعوی اعتراض به آرای صادره از شعب تحقیق سازمان اوقاف
* دادخواست الزام به صدور پروانة ساختمانی
* دادخواست ابطال مادة 100 شهرداری
* دادخواست ابطال رأی کمیسیون مادة ۷۷ شهرداری
* دعوی ابطال سند اجاره
* دعوی ابطال سند اعیان
* نظارت وکیل اوقاف بر وقف و امور موقوفه
* انجام امور مرتبط با رهن و وثیقة ملک وقفی
* توقیف ملک وقفی
* پیگیری پرونده‌های مربوط به جهل خریدار به وقفی‌بودن ملک
* تعیین حقوق مکتسبه متصرفان در موقوفات
* تبیین حدود وظایف سازمان اوقاف و امور خیریه برای موکلان و مراجعان
* مطالبة اجرت‌المثل املاک وقفی
* تقاضای خلع ید از ملک وقفی
* تقاضای تخلیة ملک وقفی
* تقاضای رفع تصرف از ملک اوقافی
* مطالبة حق نسق و حق ریشه در املاک وقفی
* دعوای الزام تنظیم یا تجدید سند رسمی اجارة ملک وقفی
