شرط داوری، یک بخش حیاتی از قراردادها و توافقات است که مشخص می کند اگر طرفین یک قرارداد به اختلافاتی در طول اجرای قرارداد برخورد کنند، چگونه این اختلافات حل خواهند شد. انواع شرط های داوری وجود دارند که در این مطلب به بررسی و معرفی آن ها می پردازیم.
اما ممکن است این سوال برای افراد پیش آید که شرط داوری چیست و آیا این شرط داوری را می توان مستقل از قرارداد دانست یا به عنوان یک شرط ضمن خدمت در نظر گرفته می شود؟ در ادامه به بررسی موضوعات زیر می پردازیم:
شرط داوری چیست؟
استفاده از روش داوری می تواند هم به صورت یک قرارداد جداگانه ضمیمه قرارداد اصلی تنظیم شود و هم به عنوان یک شرط در قرارداد اصلی. زمانی که یک قرارداد جداگانه تنظیم شود، می توان در آن تمامی مشخصات و موارد مربوط به داوری را مشخص کرد. اما شرط داوری یک بند در قرارداد اصلی است و به همین دلیل خلاصه تر و تنظیم آن آسان تر است.
در شرط داوری، طرفین می توانند در بندی موسوم به حل اختلاف، شیوه حل و فصل اختلاف را داوری در نظر گرفته و به توافق برسند که در صورت بروز اختلاف بین خود، به جای ارجاع به دادگاه، از یک یا چند داور ثالث بی طرف برای حل اختلاف خود بهره مند شوند.
استقلال شرط داوری
آیا شرط داوری یک شرط مستقل است یا با ابطال قرارداد از بین می رود؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که موضوع استقلال شرط داوری از قرارداد اصلی موضوعی مبهم و مورد مناقشه در بین حقوقدانان است، چراکه قانون نیز تفسیر و توضیح صریحی در خصوص استقلال بند شرط داوری در صورت ابطال قرارداد نداده است.
به همین دلیل در بین حقوقدانان عده ای موافق استقلال شرط داوی هستند و معتقدند با ابطال قرارداد، شرط داوری همچنان باقی می ماند اما عده ای دیگر معتقدند چون شرط داوری یک شرط ضمن عقد محسوب می شود، بنابراین با ابطال قرارداد اصلی به دلیل فسخ، تفاسخ، اتمام مدت قرارداد و …، شرط داوری نیز از بین می رود.
معرفی انواع شرط های داوری
تا اینجا با مفهوم شرط داوری و موضوع استقلال شرط داوری آشنا شدیم. اما انواع شرط های داوری چه شرط هایی هستند و چه مواد قانونی به این نوع شرط ها می پردازد؟ می توان به موارد زیر به عنوان انواع شرط های داوری اشاره کرد:
شرط داوری یک نفره
در این حالت، طرفین به توافق می رسند که اختلافات را توسط یک داور حل کنند. این داور ممکن است یک فرد مستقل باشد یا از یک موسسه داوری مشخص انتخاب شود.
همانطور که گفته شد شرط داوری یک نفره به معنای توافق طرفین در قرارداد که هرگونه اختلافات و انحرافات ناشی از اجرای آن قرارداد را به یک داور واحد بسپارند تا بر اساس قوانین و مقررات مربوطه به حل آنها بپردازد. در این نوع شرط داوری، تصمیم گیری و حل اختلافات به عهده یک داور مشخص می باشد و امکان تشکیل تیم داوری یا داوری چند نفره وجود ندارد.
در باب هفتم قانون آیین دادرسی مدنی از مواد 454 تا 501 و قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، ماده ۲۹۲ تا ۲۹۹، شرایط داوری تنظیم و تدوین شده است. یکی از مواد اصلی که به شرایط داوری یک نفره اشاره دارد، ماده ۲۹۵ است. براساس ماده 295 قانون مدنی:
«در شرط داوری بنا به قرار می توان توسط یک داور درخصوص اختلاف تصمیم گرفت، بنابراین هر یک از طرفین می توانند یک داور را بپذیرند و این داور می تواند در مدت تعیین شده یا در صورت عدم تعیین مدت در دوازده ساعت پس از درخواست یک طرف به رئیس مرکز داوری معین شده توسط داورهای انتخاب شده در اقرارنامه مداخله کند».
بنابراین، ماده ۲۹۵ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران اشاره مستقیمی به شرایط داوری یک نفره دارد و تعیین مدت برای اقدام داور در این حالت نیز در این ماده ذکر شده است.
شرط داوری دو نفره
شرط داوری دو نفره به معنای این است که هر طرف در قرارداد یک داور را انتخاب می کند و این دو داور سپس یک داور سوم را انتخاب می کنند تا به عنوان داور مرکزی برای حل اختلافات و رسیدگی به مسائل مربوط به قرارداد عمل کند.
ماده ۲۹۵ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران همچنین در مورد شرط داوری دو نفره چنین بیان می دارد:
«در صورتی که طرفین به شرط داوری دو نفره موافقت نمایند، هر یک از طرفین یک داور را بپذیرند و این دو داور یک داور سوم را انتخاب نمایند.»
شرط داوری چند نفره
در این حالت، طرفین به توافق می رسند که یک تیم از چند داور برای حل اختلافات تشکیل دهند. این افراد معمولاً از زمینه های مختلفی از جمله حقوق، فناوری، یا صنعت مرتبط با قرارداد است.
دو دسته بندی دیگر در مورد انواع شرط های داوری وجود دارد تحت عنوان شرط داوری اختیاری و شرط داوری اجباری.
شرط داوری اختیاری
در این حالت، طرفین به صورت آزادانه و بدون فشار توافق می کنند که اختلافات ناشی از قرارداد را از طریق داوری حل کنند. این به معنای آن است که اگر یکی از طرفین مایل به استفاده از داوری برای حل اختلاف نباشد، از طریق دادگاه ها می تواند به رسیدگی به اختلافات بین او و طرف دیگر پرداخته شود.
ماده ۲۹۲ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران به شرح زیر است:
« انعقاد شرط داوری برای حل اختلافات در قراردادها اختیاری است و طرفین مختارند تا شرط داوری را برای حل اختلافات در قراردادها تنظیم نمایند.»
این ماده به شرایط داوری اختیاری اشاره دارد و بیان می کند که انعقاد شرط داوری برای حل اختلافات در قراردادها به اختیار طرفین بستگی دارد. اگر طرفین تمایل داشته باشند، می توانند شرط داوری را در قراردادهای خود در نظر بگیرند و از طریق داوری اختلافات را حل کنند.
شرط داوری اجباری
در این حالت، طرفین در قرارداد توافق می کنند که هرگونه اختلافات و مسائل مرتبط با قرارداد را باید از طریق داوری حل کنند. به عبارت دیگر، طرفین ملزم به رعایت شرط داوری برای حل اختلافات هستند و نمی توانند به دادگاه ها مراجعه کنند.
شرط داوری در شرایط ویژه
ممکن است شرایط خاصی در قرارداد وجود داشته باشد که تعیین می کنند که در چه مواقعی داوری اجباری است و در چه مواقعی اختیاری است.
به عنوان نتیجه گیری بهتر است این نکته را در نظر داشته باشید که انتخاب نوع شرط داوری مناسب بسته به نوع و ماهیت قرارداد و نیازهای طرفین، می تواند به جلوگیری از اختلافات بیشتر و حل مسائل با کارآیی بالاتر کمک کند. آنچه که مهم است درک اهمیت تنظیم درست و بدون اشکال در شرط داوری است.
گنجاندن انواع شرط های داوری در قرارداد بسته به نیاز طرفین، موضوع بسیار مهمی است که نیاز دارد تا از یک وکیل یا موسسه حقوقی خبره و معتبر در این زمینه بهره مند گردید و اصطلاحا بدون دانش حقوقی؛ بی گدار به آب نزنید.
موسسه بین المللی داوری و حقوقی دکتر بهنیایی با بیش از دو دهه فعالیت و با در اختیار داشتن وکلا و داوران متخصص و باتجربه در موضوعات مختلف حقوقی و به روز بودن نسبت به قوانین و مقررات داوری، یکی از بهترین موسسات داوری در سطح کشور و بین الملل است.
شما می توانید تمامی سوال های مربوط به استفاده از شرط داوری را در قرارداد خود از موسسه بهنیایی بخواهید. وکلا و مشاوران متخصص بنیاد بهنیایی آماده ارائه تخصصی ترین و دقیق ترین خدمات داوری هستند.
