فسخ همانطور که از نامش پیداست به معنای انحلال و پایان دادن به یک معامله یا قرارداد است. رد دعوی فسخ قرارداد زمانی است که یکی از طرفین قرارداد ادعا می کند که حق فسخ قرارداد را دارد. به موجب قانون، هیچ قراردادی قابل فسخ نیست مگر آنکه علل قانونی در مورد فسخ ان وجود داشته باشد یا با اراده و رضایت طرفین صورت گیرد.
فسخ همانطور که در ابتدای مطلب گفته شد، به معنای برهم زدن یک قرارداد (معامله، شراکت، خرید و فروش و …) و انحلال است. حق فسخ نیز به معنای حقی است که طبق قانون یا رضایت و شرط طرفین در قرارداد آورده شده و هدف آن جلوگیری از ضرر و زیان، حادثه یا پشیمانی برای هریک از طرفین قرارداد یا هردو و یا یک شخص ثالث است.
حق فسخ قرارداد به دارنده آن این امکان را می دهد تا به صورت یک طرفه قرارداد را منحل نماید.
-
انواع حق فسخ براساس منشأ حق فسخ به دو صورت است:
الف) حق فسخ قانونی
در حق فسخ قانونی، به موجب ماده 396 قانون مدنی، یک سری خیارات برای طرفین در قرارداد ایجاد شده و به موجب آن ها، دارنده حق فسخ قرارداد را دارد. برخی از خیارات قانونی ذکر شده در ماده 396 عبارتند از: خیار مجلس؛ خیار غبن، خیار حیوان (مربوط به معامله حیوان)، خیار عیب، خیار رویت و تخلف از وصف.
نکته: خیار به معنای اختیار و اجازه انجام کاری بوده و حقی است که قانونگذار برای طرفین در نظر گرفته است و به موجب آن، دارنده خیار می تواند اقدام به برهم زدن معامله و قرارداد نماید.
ب) حق فسخ قراردادی
اما اگر حق فسخ به غیر از موارد ذکر شده در قانون و برمبنای اصل اراده و آزادی طرفین در قرارداد و بر اساس ماده 10 قانون مدنی با رضایت طرفین وضع شده باشد، به آن حق فسخ قراردادی گفته می شود. به عنوان مثال شرطی در قرارداد آورده می شود که اگر هریک از طرفین به تعهدات خود در قرارداد پایبند نباشد، طرف دیگر حق فسخ ناشی از تخلف متعهد را خواهد داشت.
-
انواع حق فسخ براساس اراده و رضایت طرفین به سه صورت است:
الف) انحلال قرارداد یک طرفه و ارادی که فسخ گفته می شود.
ب) انحلال قرارداد با رضایت طرفین و اراده دوطرف باشد که اقاله یا تفاسخ نامیده می شود.
ج) انحلال قرارداد با اراده و رضایت طرفین نباشد، که انفساخ و شرط فاسخ گفته می شود.
البته معمولا در معنای عرفی به هر سه نوع از این دسته بندی، فسخ قرارداد گفته می شود.
آثار فسخ قرارداد
اثرات اجرای خیار یا فسخ قرارداد عبارتند از:
الف) انحلال قرارداد
ب) اعاده به وضعیت قبل قرارداد
شرایط فسخ قرارداد
برای اینکه هریک از طرفین یا هردو بتوانند رد دعوی فسخ قرارداد نمایند، باید شروطی وجود داشته باشد:
1: وجود حق فسخ، همانطور که گفتیم براساس قانون، قراردادها قابلیت انحلال ندارند مگر با وجود خیارات قانونی و یا وجود حق فسخ ناشی از عدم تعهد متعهد به قرارداد.
2: اعمال حق فسخ: به دو روش این کار انجام می شود. یا به صورت لفظ یا عملی. به عبارت ساده تر وجود حق فسخ شرط لازم است اما کافی نیست. دارنده حق فسخ زمانی می تواند حق خود را مطالبه نماید که بتواند آن را انشاء نماید. به عنوان مثال از طریق ارسال اظهارنامه.
قراردادهای کاری از جمله مهمترین قراردادها هستند که باید در مورد نحوه درست انجام آن آگاه باشید. پیشنهاد می کنیم مطلب نحوه تنظیم قرارداد کاری را بخوانید.
مهلت اعمال حق فسخ
در موضوع رد دعوی فسخ قرارداد، باید در نظر داشته باشید که گاهی تأخیر و تعلل در اجرای حق فسخ و سپری شدن مدت زمان قانونی آن منجر به ساقط شدن حق فسخ می شود. در این مورد یعنی مهلت اعمال حق فسخ، اصل بر فوری بودن زمان اعمال حق فسخ گذاشته می شود. به این معنا که دارنده حق فسخ باید بعد از اطلاع از حق فسخ فورا نسبت به اعمال آن اقدام نماید.
برخی از خیارات دارای مهلت اعمال نیستند، مانند خیار تخلف از شرط (یعنی مدت ها بعد از معامله نیز دارنده حق فسخ می تواند قرارداد را فسخ نماید)، در برخی خیارات، مهلت اعمال فسخ به موضوع قرارداد بستگی دارد مانند خیار حیوان که مهلت اعمال آن سه روزه است. یا خیار مجلس که تا پایان مجلس عقد قرارداد اعتبار دارد.
رد دعوی فسخ قرارداد
دادگاه، فقط مرجع اعلام فسخ قرارداد است و مرجع فسخ نیست. به عبارت ساده تر، فسخ در اختیار طرفین قرارداد است. زمانی که خواهان فسخ اقدام به اعاده به وضعیت قبل از قرارداد می کند، اگر طرف دیگر مخالفت نماید، خواهان به دادگاه مراجعه می کند تا با ارائه مدارک مستند بر حق فسخ، به نتیجه دلخواه برسد.
بنابراین زمانی دادگاه اقدام می کند که خواسته دعوی، اعلام فسخ باشد. در مرحله بعد دادگاه با احراز شرایط خیار و حق فسخ و تایید کردن دعوی خواهان، آن را اعلام می کند.
در این مرحله دعوی اعلام فسخ با استرداد عوض قراردادی مطرح می شود. اگر فسخ پذیرفته شود به استرداد عوضین حکم می دهد و اگر استرداد با رضایت انجام نگیرد، با اجبار از طرف خوانده مسترد می شود.
دادخواست اعلام فسخ قرارداد
برای اینکه هر نوع قراردادی فسخ شود باید دارنده حق فسخ، بعد از اعمال حق فسخ، دادخواست خود را مطرح کند. برای درج در عنوان دادخواست باید از عبارت فسخ قرارداد استفاده شود که در ستون خواسته درج می شود.
مرجع صلاحیت دار در رد دعوی فسخ قرارداد
بر اساس صلاحیت ذاتی:
در مورد دعاوی غیرمالی و غیر منقول با ارزش مالی بیش از 20 میلیون تومان، مرجع رسیدگی دادگاه حقوقی است. به عنوان مثال در رد دعوی فسخ قرارداد خرید آپارتمان که غیر منقول به شمار می رود و ارزش آن بیش از 20 میلیون تومان است، مرجع ذی صلاح برای رسیدگی دادگاه حقوقی است.
اما اگر موضوع قرارداد مالی و ارزش آن کمتر از بیست میلیون تومان باشد، در صلاحیت شورای حل اختلاف خواهد بود که به آن رسیدگی نماید.
بر اساس صلاحیت محلی:
از نظر محلی رد دعوی فسخ قرارداد در کجا رسیدگی می شود؟ در این مورد نیز چنانچه موضوع مورد معامله مالی و غیر منقول باشد (مانند خرید و فروش آپارتمان) دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول صلاحیت رسیدگی را دارد.
اما در عقود و قراردادهایی که موضوع قرارداد اموال منقول باشد براساس مواد ۱۱ و ۱۳ قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه محل اقامت خوانده یا دادگاه محل انعقاد قرارداد مرجع صلاحیت دار رسیدگی به دعوی خواهد بود.
سخن پایانی
در این مطلب که با موضوع رد دعوی فسخ قرارداد همراه شما بودیم، به موضوعات حقوقی مربوط به حق فسخ و انحلال قراردادها و شرایط مورد نیاز برای فسخ یک قرارداد پرداختیم. اما همانطور که خواندید، موضوعات فسخ قرارداد بسیار حقوقی و پیچیده هستند و نیازمند آگاهی و برخورداری از دانش حقوقی می باشند.
بنابراین در صورتی که در مورد موضوع رد دعوی فسخ قرارداد یا موضوعات مرتبط با قراردادهای خود، با مسئله و ابهامی روبرو هستید، با کارشناسان موسسه حقوقی داوری و بین المللی دکتر بهنیایی با سالها تجربه موفق در پرونده های داوری و حقوقی تماس بگیرید.
