راه های حل و فصل اختلافات بین اشخاص حقیقی و حقوقی
یکی از راه های متداول حل و فصل اختلافات بین اشخاص حقیقی و حقوقی داوری حقوقی است. روشی جایگزین که افراد حقیقی و حقوقی برای بررسی و حل مشکل خود، قبل از هر اقدام قضایی انجام می دهند. در این مطلب در مورد اصول و قوانین داوری حقوقی: چیزهایی که باید بدانید، صحبت خواهیم کرد.
موضوعات مورد بررسی در این مطلب عبارتند از:
مفهوم داوری حقوقی
ویژگی های داور
اصول حاکم بر روند داوری عادلانه
اصول مشترک در داوری
انواع داوری
چه مواردی قابل ارجاع به داوری نیست؟
مفهوم داوری حقوقی
در باب هفتم قانون آیین دادرسی مدنی در مواد ۴۵۴ الی ۵۰۱، به موضوع داوری اشاره شده است. براساس این تعریف، داور می تواند شخصیتی حقیقی و حقوقی باشد. شخصیت حقیقی یعنی فردی به عنوان داور از سوی طرفین قرارداد انتخاب می شود و نام او به عنوان داور در متن قرارداد داوری می آید.
شخصیت حقوقی نیز به این معناست که شرکت یا موسسه ای حقوقی، به عنوان داور تعیین شده تا اگر مشکلی پیش آمد، به داوری و حل اختلاف بپردازد.
داوری حقوقی نیز از منظر قواعد دادرسی و حقوقی، به معنای حل و فصل خصومت و اختلافی است که توسط داور یا داوران بدون دخالت قاضی و دادگاه و بدون رعایت تشریفات رسمی دادگاه انجام می گیرد.
از گذشته تا به امروز در میان قوانین کشور، موضوع حل اختلاف به شیوه داوری حائز اهمیت بوده است. به عنوان مثال در در ماده ۶ قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب، مصوب سال ۱۳۷۳ اصطلاح قاضی تحکیم به کار برده شده است.
«داوری عبارت است از رفع اختلاف فی مابین اصحاب دعوی از طریق واگذاری آن به حکمیت اشخاصی که طرفین دعوی آنها را به تراضی خود انتخاب می کنند.»
انتخاب شیوه داوری دارای مزایا و محاسن زیادی است، ازجمله اینکه برای حل و فصل اختلافات مالی، شراکتی و قراردادی، شیوه داوری یک روش کم هزینه تر و سریع تر از طرح دعوی در دادگستری و رعایت تشریفات اداری و آیین دادرسی مدنی به شمار می رود.
انتخاب داور در هر مرحله اعم از زمان انعقاد قرارداد یا در زمان اجرای مفاد آن و حتی پس از طرح دعوی در دادگاه امکان پذیر است.
به طور کلی اگر طرفین درگیر در یک قرارداد، در زمان اجرای مفاد قرارداد با مشکل و اختلافی روبرو شوند، بدون مراجعه به دادگاه اختلاف خود را از طریق داوری حل می کنند. موضوع داوری یا به صورت جداگانه در یک قرارداد داوری بین طرفین منعقد شده یا به عنوان یک بند داوری در قرارداد آورده می شود.
ویژگی های داور
یک داور به عنوان کسی که در صورت بروز نزاع، مرافعه و اختلاف میان دو یا چند نفر، داوری می کند، دارای ویژگی هایی است که در ادامه به آن اشاره می کنیم:
- طرفین اهلیت اقامه دعوا داشته باشند.
- طرفین بر ارجاع امر به داوری رضایت اشته باشند.
اهلیت اقامه دعوا و رضایت طرفین در ماده ۴۵۴ قانون آئین دادرسی مدنی آمده است. اما علاوه بر این دو مورد شرط دیگری نیز در ماده ۱۹۰ قانون مدنی آمده است که عبارت است از: موضوع معین که مورد اختلاف قرار گیرد.
اما براساس ماده ۴۶۹ قانون آیین دادرسی مدنی، برخی از افراد نمی توانند داور باشند (مگر با رضایت طرفین اختلاف):
- افراد زیر سن ۲۵ سال تمام
- افرادی که در اختلاف و دعوا صاحب منفعت باشند.
- افرادی که با یک نفر از طرفین اختلاف قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشند.
- اشخاصی که یا خود یا همسرشان وارث یکی از طرفین اختلاف باشد.
- افرادی که قیم یا مشاور یکی از طرفین باشند یا یکی از طرفین ان ها کفیل و مباشر آن ها باشند.
- افرادی که با یک نفر از طرفین اختلاف قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشند، در گذشته یا حال دادرسی کیفری داشته باشند.
- افرادی که خود یا نزدیکانشان اعم از همسر یا نزدیکان سببی و نسبی آن ها با یکی از اصحاب اختلاف یا همسر آن ها یا نزدیکان آن ها دادرسی مدنی داشته باشند.
- کارمندان دولت در حوزه مأموریتشان
اصول حاکم بر روند داوری عادلانه
اصل تساوی
اصل تساوی طرفین در برابر قانون از شناخته شده ترین و بنیادی ترین حقوق اساسی در جهان و قوانین اساسی کشورها است.
اصل تناظر
اصل تناظر در قوانین و اعلامیه های بین المللی یک اصل راهبردی است و به این معناست که هر فرد یا موسسه ای که تصمیمی می گیرد و تصمیم گیری او تاثیر مستقیمی بر حقوق مشروع اشخاص داشته باشد، باید اصول عدالت طبیعی که بر عهده اوست، را رعایت کند.
عدالت طبیعی مشتمل بر دو قاعده و اصل است: «طرف دیگر را بشنو» و «هیچ کس نمی تواند در دعوای خود قاضی باشد» است.
طرف دیگر را بشنو اشاره به دو طرفه بودن دفاع و امکان دفاع برای هریک از طرفین دارد که از عناصر لازم دادرسی قضایی است.
از سوی دیگر در داوری رأی غیابی نداریم، لذا در داوری هیچگاه سخن از واخواهی و فرجام خواهی یا تجدیدنظر نسبت به رأی داور به میان نیامده است. بنابراین اصل تناظر در داوری بسیار مهم است.
اصل برائت
بر اساس اصل برائت و اصل ۳۷ قانون اساسی، هیچ کس از نظر قانون مجرم شناخته نمی شود مگر اینکه جرم او در دادگاه صالح ثابت شود. بنابراین باید بنا را بر بی گناهی افراد گذاشت تا با رسیدگی صحیح و عادلانه جرم فرد در یک مجمع صالح مشخص شود.
اصول مشترک در داوری
احراز هویت داور
داور باید در ابتدا و قبل از قبولی داوری بسنجد که آیا موضوع مورد دعوا از منظر قانون در صلاحیت اوست یا خیر؟
از سوی دیگر داور فقط می تواند در حیطه اختیاراتی که به او داده شده داوری کند. چراکه یکی از شرایط ابطال رای داوری، صدور رای داور خارج از موضوع داوری است.
تشکیل پرونده و بایگانی اسناد و مدارک طرفین
یک داور آگاه و متخصص باید تا مدتی اسنـاد و مدارک طرفین را نگه دارد و تاریخ وصل مدارک را ثبت کرده و اوراق را شماره گذاری کند.
رعایت شرایط تعیین شده بین داور و طرفین
موضوع و مدت داوری در قرارداد داوری باید مشخص و رعایت شود.
الف. رعایت مهلت، برای رعایت مهلت سه معیار وجود دارد
۱. توافق طرفین ۲. تصمیم قاضی ۳. قانون (تبصره ماده 489).
ب. دادن فرصت مساوی به طرفین برای دفاع و استدلال (رعایت اصل تناظر).
افراد زیر نمی توانند داور باشند مگر با رضایت طرفین.
- افراد زیر سن ۲۵ سال تمام
- افرادی که در اختلاف و دعوا صاحب منفعت باشند.
- افرادی که با یک نفر از طرفین اختلاف قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشند.
- اشخاصی که یا خود یا همسرشان وارث یکی از طرفین اختلاف باشد.
- افرادی که قیم یا مشاور یکی از طرفین باشند یا یکی از طرفین ان ها کفیل و مباشر آن ها باشند.
- افرادی که با یک نفر از طرفین اختلاف قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشند، در گذشته یا حال دادرسی کیفری داشته باشند.
- افرادی که خود یا نزدیکانشان اعم از همسر یا نزدیکان سببی و نسبی آن ها با یکی از اصحاب اختلاف یا همسر آن ها یا نزدیکان آن ها دادرسی مدنی داشته باشند.
- کارمندان دولت در حوزه مأموریتشان
اگر طرفین با موافقت یکدیگر افرادی که گفته شد را به عنوان داور برگزینند، حق جرح او را ندارند. اما اگر داور یکی از مواد فوق را دارا بوده و پنهان کرده باشد، طرفین حق دارند پس از اطلاع او را جرح نمایند.
انواع داوری
موضوع دیگری که باید در مورد اصول و قوانین داوری حقوقی بدانید انواع داوری است.
داوری اختیاری
در داوری اختیاری، در یک قرارداد داوری جداگانه یا در یک بند از قرارداد به عنوان بند داوری، شخص یا اشخاص ثالث بی طرفی را به عنوان داور یا داوران انتخاب کرده و حدود اختیارات او را مشخص می کنیم.
درواقع قبل از بروز اختلاف و در زمان انعقاد قرارداد بین طرفین، مواردی که به داوری ارجاع می شود، مشخصات داور یا داوران بطوری که هر گونه ابهامی را در این زمینه مرتفع سازد و همچنین تعداد داوران مشخص می شود.
شخصی که به عنوان داور انتخاب می شود باید تمام شرایط داور را دارا بوده و باید تمامی مواردی را که طرفین در توافقنامه داوری برای داور تعیین شده، رعایت کند.
داوری اجباری
در داوری اجباری این دادگاه است که داوری را با توجه به شرایط و اوضاع و احوال مناسب حل اختلاف طرفین دیده و موضوع مورد اختلاف را به داوری ارجاع می دهد.
از آنجایی که این نوع داوری تنها در مواردی که قانونگذار مشخص کرده است مورد استفاده قرار می گیرد، بنابراین طرفین دعوا در این امر هیچ نقشی ندارند.
چه مواردی قابل ارجاع به داوری نیست؟
اگرچه موارد زیادی وجود دارد که می توان با داوری به آن ها رسیدگی کرد، اما موضوعاتی نیز وجود دارند که قابلیت ارجاع به داوری را ندارند. از جمله این موضوعات می توان به دعاوی مربوط به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، تولیت، وقف، نسب و دعاوی مربوط به ورشکستگی اشاره کرد.
این موارد در ماده ۴۷۸ قانون آئین دادرسی مدنی درج شده است.
به عنوان نکته پایانی باید درنظر داشته باشید که ارجاع موضوعات مورد اختلاف به داوری موضوعی بسیار تخصصی است. بنابراین از ارجاع موضوعات خود به افراد بدون دانش وتخصص خودداری کرده و اختافات خود را با وکلا و داوران حقوقی متخصص و با تجربه در میان بگذارید.
موسسه بین المللی داوری و حقوقی دکتر بهنیایی با سال ها تجربه در حوزه های مختلف داوری و همچنین آموزش هزاران داور متخصص، می تواند به شما برای حل اختلافات خود و ارجاع موضوعات مورد اختلافتان به داور متخصص و با تجربه کمک کند.
بنابراین با اطمینان و اعتماد خاطر کامل به وکلای متخصص و داوران باتجربه بنیاد بهنیایی مراجعه کرده و از استیفای کامل حقوق قانونی خود اطمینان داشته باشید.
