تعارض منافع در داوری حقوقی زمانی ممکن است به وجود بیاید که یک داور ارتباطی با یکی از طرفین داشته باشد یا به نحوی رفتار کند که ممکن است در مورد بی طرفی او تردید موجهی ایجاد کند. حال سوال اینجاست که تطبیق داوری حقوقی با تعارض منافع چگونه صورت می گیرد؟
داوری حقوقی تا حد زیادی یک فرآیند خصوصی است، اما این ضرب المثل که «عدالت نه تنها باید اجرا شود، بلکه باید دیده شود که اجرا می شود»، درست به همان اندازه که در دعاوی قضایی صادق است در داوری حقوقی نیز اهمیت پیدا می کند. بدون این اصل اساسی، داوری ابزاری مؤثر برای حل و فصل اختلافات نخواهد بود زیرا کاربران اعتماد خود را به این فرآیند از دست می دهند.
در این مطلب، ما به بررسی اصول کلی مربوط به تضاد منافع در داوری حقوقی و چگونگی ارزیابی و حل این تعارضات و موضوعاتی که ممکن است برای شما مبهم باشد می پردازیم. مواردی مانند:
- تاریخچه داوری
- موضوع داوری حقوقی و تعارض منافع
- اصول راهنما راجع به تعارضات منفعت در داوری
- معیارها و استانداردهای بی طرفی داور و افشا
- تطبیق داوری حقوقی با تعارض منافع
- تاریخچه داوری
قبل از پرداختن به موضوع مطلب، یعنی تطبیق داوری حقوقی با تعارض منافع بهتر است در ابتدا به تاریخچه داوری اشاره داشته باشیم. ریشه های داوری به تاریخ اولیه بشر و به پیش از تأسیس سیستم هایی توسط دولت ها برای حل و فصل اختلافات مدنی بازمی‌گردد.
داوری رویه ای را ارائه می دهد که پیچیدگی بسیار کمتری نسبت به روند دادگاه دارد. از مزایای داوری می توان به تعیین افراد متخصص و بی طرف برای تصمیم گیری در مورد مسائل و راحتی و سرعت عمل اشاره کرد.
شاید بتوان گفت استفاده از داوری راه حلی را برای دو مشکل اصلی در سیستم دادگاه ارائه می دهد: کمبود وقت دادگاه و تمایل دادگاه به صدور تصمیمات برد-باخت به جای سازش سودمند متقابل.
موضوع داوری حقوقی و تعارض منافع
یک داور مستقل و بی طرف بودن، یکی از اصول رسیدگی عادلانه و منصفانه است، اما شاید مهم ترین و چالشی ترین سوالی که در اینجا مطرح می شود این باشد که چه زمانی داور، بی طرف قلمداد می‌شود؟ یا با چه معیاری می توان استقلال عمل داور را تعیین کرد؟
یا سوال مهم دیگری که مطرح است این است که چه زمانی یک داور باید دیگران را از روابط خود، وضعیت و هرچه آنچه که ممکن است روی تصمیم او تاثیر بگذارد، آگاه نماید؟
برای پاسخ به این سوال در ادامه مطلب به بررسی اصولی می پردازیم که به عنوان اصول راهنما درمورد تعارض منافع در داوری شناخته می شود. این راهنما معیارها و استانداردهای ارزیابی استقلال و بی‌طرفی داور و افشا حقایق را بیان می‌کند.
اصول راهنما راجع به تعارضات منفعت در داوری
دستورالعمل ها و قوانینی وجود دارد که توسط نهادهای صنعتی ایجاد می شود که اجباری نیستند، اما طرف ها یا آن ها را انتخاب می کنند که از آنها پیروی کنند یا برای انعکاس بهترین رویه اتخاذ می شوند و بنابراین ممکن است هنگام تعیین اینکه آیا تضاد منافع وجود دارد یا خیر مورد استفاده قرار گیرند.
قانون اصلی در این زمینه «راهنمای تضاد منافع در داوری بین‌المللی یا IBA» است. این راهنما را کارگروه تعارض منافع در داوری بین المللی در سال ۲۰۰۴ تصویب کرده است (این کارگروه توسط کانون بین المللی وکلا در سال ۲۰۰۲ تشکیل شد).
دستورالعمل های IBA، تعارضات احتمالی را به سه دسته تقسیم می‌کند:
موقعیت لیست قرمز: موارد در لیست قرمز، موقعیت هایی هستند که به وضوح تضاد وجود دارد. این بیشتر به موقعیت های «غیرقابل چشم پوشی» تقسیم می شود که منجر به رد صلاحیت خودکار داور می‌شود و موقعیت های «غیرقابل چشم پوشی قرمز» که مستلزم اطلاع رسانی به طرفین و دادن رضایت صریح آن هاست.
در این دسته حتی با رضایت طرفین، داور نمی تواند فرایند داوری را به پایان برساند به عنوان مثال بین داور و یکی از طرفین شراکت وجود دارد و نتیجه داوری منفعت زیادی برای دارو دارد، در این صورت حتی با توافق طرفین داور نمی تواند داوری را انجام دهد.
موقعیت های لیست نارنجی: موارد فهرست نارنجی، موقعیت هایی هستند که «از نظر طرفین باعث ایجاد تردید در مورد بی طرفی و استقلال داور می شود». این موارد مستلزم اطلاع از طرفین و دعوت از طرفین برای تصمیم گیری آگاهانه است که آیا درخواست رد صلاحیت داور بر اساس وجود تردید عینی و موجه در مورد بی طرفی و یا استقلال داور وجود دارد.
مثالی که می توان در مورد موقعیت لیست نارنجی زد این است که داور آشکارا از وضعیت خاصی پشتیبانی کرده است که مرتبط با موضوع داوری است.
موقعیت های لیست سبز: موارد فهرست سبز، موقعیت هایی هستند که «در آن هیچ تضاد ظاهری و واقعی از نقطه نظر عینی وجود ندارد». هیچ تعهدی برای افشا وجود ندارد. در نتیجه داور به فرایند داوری تا پایان می پردازد. به عنوان مثال درگذشته داور با مشاور یکی از طرفین، باهم به عنوان داور یا مشاور خدمت کرده اند.
معیارها و استانداردهای بی طرفی داور و افشا
معیارها و استانداردهای بی طرفی داور و افشای حقایق (بر اساس اصول راهنما راجع به تضاد منافع در داوری بین المللی (IBA) ) به شرح زیر است:
- اصل عام: براساس معیار اصل عام، داور باید از ابتدای رسیدگی به پرونده در فرایند داوری تا پایان آن، بی طرف و مستقل باشد.
- تعارض منفعت: اگر داوری در موقعیت تعارض در یک پرونده داوری قرار بگیرد باید از پذیرش پرونده و داوری آن خودداری نماید.
- افشا توسط داور: براساس اصل افشا، اگر در استقلال داور به واسطه حقایق یا اوضاع و احوال خدشه وارد شود و منجر به تردیدهای داور شود، داور باید دست به افشای آن حقایق بزند.
- انصراف طرفین: در مورد موضوع افشا توسط داور باید خاطر نشان کرد که افشای داور به معنای عدم صلاحیت داور نیست. بلکه طرفین فرصت دارند که نسبت به افشای داور اعتراض کنند.در غیر این صورت سکوت طرفین به معنی پذیرش داور است.
- اعمال اصول راهنما بر همه داوران، چه منفرد، چه اختصاصی و چه دیوان های داوری.
- روابط که به رابطه داوران و موسسه های حقوقی می‌پردازد.
- طرفین درگیر در اختلاف باید به اتفاقات و اوضاع و احوالی که ممکن است به استقلال و بی طرفی داور آسیب رساند، توجه کنند.
تطبیق داوری حقوقی با تعارض منافع
اگرچه پیشتر و در لیست تعارضات IBA به سه دسته تعارضات به صورت خلاصه اشاره شد، اما برای آگاهی بیشتر قصد داریم هرکدام از آن ها را مورد بررسی بیشتر قرار دهیم تا بفهمیم وظیفه داور در موقعیت های تضاد و تعارض منافع چیست؟
تضاد منافع می تواند به اشکال مختلف ایجاد شود، اما شاید سه مورد از رایج ترین آنها موارد زیر باشد:
- ارتباط با یکی از طرفین اختلاف
- ارتباط با یکی از نمایندگان قانونی طرفین
- تعارض موضوع (در جایی که در داوری موضوعی وجود داشته باشد که داور قبلاً در مورد آن اظهار نظر کرده است).
هر یک از این موارد در زیر با جزئیات بیشتر مورد بحث قرار گرفته است.
- ارتباط داور با یکی از طرفین
ارتباط با یکی از طرفین ممکن است زمانی ایجاد شود که، برای مثال، داور قبلاً به طور اساسی به یکی از آنها در مقام حرفه ای مشاوره داده باشد یا با یکی از آنها منافع مالی داشته باشد. فهرست قرمز دستورالعمل‌های IBA این موارد را «غیرقابل چشم پوشی» توصیف می‌کند، زیرا آنقدر جدی است که توسط طرفین نمی توان از آن چشم پوشی کرد.
- ارتباط با نمایندگان قانونی
یک مورد متداول تعارض زمانی است که یک داور با یکی از وکلای پرونده ارتباط داشته باشد. فهرست قرمز دستورالعمل IBA، به صراحت یک وضعیت تعارض احتمالی را ارائه می دهد که در آن «داور به عنوان وکیل در همان دفتر حقوقی مشغول به کار است که وکیل یکی از طرفین است» (در این صورت قابل چشم پوشی است)، و ماده 3.3 .2 از فهرست نارنجی شامل مواردی می شود که «داور و… وکیل یکی از طرفین عضو اتاق های وکلای یکسان باشند». فهرست نارنجی همچنین شامل سناریویی است که در آن انتصابات مکرر داور یکسان توسط همان شرکت وجود دارد.
- تعارض موضوع
تعارض موضوع زمانی به وجود می آید که یک داور قبلاً نظر خود را در مورد مشکل حقوقی خاصی که در داوری نیز به وجود می آید بیان کرده باشد، به طوری که ممکن است استدلال شود که داور دیگر در این موضوع بی طرف یا صراحت ندارد. اثبات این امر به طور سنتی سخت است و به اندازه تضادهای دیگر که در بالا ذکر شد، بروز نمی کند. دستورالعمل IBA بیان می کند که اظهار نظر قبلی در مورد یک موضوع حقوقی در فهرست سبز قرار می گیرد و بنابراین هیچ تضاد احتمالی به هیچ وجه ایجاد نمی شود.
کلام پایانی
با توجه به آنچه که در مورد تطبیق داوری حقوقی با تعارض منافع خواندید، طرفین مجبور نیستند از یک موسسه حقوقی برای فرآیند داوری استفاده کنند، اما با توجه به مزایای قابل توجهی که استفاده از یک موسسه داوری به همراه دارد، تقریباً همیشه توصیه می شود که از خدمات موسسه حقوقی معتبر و باسابقه استفاده شود.
بدین منظور شما می توانید با موسسه داوری حقوقی و کیفری دکتر بهنیایی با بیش از دو دهه تجربه و هزاران پرونده موفق تماس بگیرید. به دلیل افزایش روزافزون آگاهی مردم در حوزه داوری، بنیاد حقوقی دکتر بهنیایی برآن شده است که اطمینان خاطر افرادی که به دنبال یک موسسه قابل اعتماد برای پرونده خود هستند را فراهم آورد.
متاسفانه بیشتر درخواست های مردم در بخش داوری حقوقی بی جواب مانده و دادگاه به خواسته آنان پاسخگو نیست. بنیاد داوری حقوقی دکتر بهنیایی، پاسخگوی آنان خواهد بود. شما می توانید پرونده های حقوقی خود را که نیاز به داور خبره دارند، در اختیار مجموعه قرار داده و اطمینان خاطر موفقیت در پرونده را به دست آورید.
