داوری به دو بخس تقسیم می شود؛ داوری اجباری و داوری اختیاری؛ داوری اختیاری در مواردی است که طرفین پس از بروز اختلاف با یکدیگر توافق می کنند تا اختلاف ایجاد شده را از طریق داوری حل و فصل کنند؛ این نوع داوری کاملا اختیاری است چرا که طرفین از قبل قراردادی مبنی بر داوری نداشته اند یا در قراردادشان شرط حل اختلاف از طریق داوری نداشته اند.
در واقع در داوری اختیاری طرفین از قبل هیچگونه توافقی مبنی بر ارجاع اختلافاتشان به داوری نداشته اند و بعد از اینکه اختلاف ایجاد شده است توافق مبنی بر ارجاع اختلاف به داوری حاصل شده است.
آیا توافق برای ارجاع امر به داوری می تواند شفاهی باشد؟ در داوری های داخلی بله توافق می تواند شفاهی باشد.
داوری اجباری:
داوری اجباری به دو دسته تقسیم میشود؛ داوری اجباری قراردادی، داوری اجباری قانونی؛ که ابتدا به توضیحات داوری اجباری قراردادی میپردازیم:
داوری اجباری قراردادی
منظور از داوری اجباری قراردادی این است که در قرارداد طرفین یک بند داوری درج کنند مبنی بر اینکه هر گونه اختلاف حاصله از قرارداد به داوری ارجاع شود؛ البته بند حل اختلاف می تواند جزئی باشد یعنی اینکه تنها اختلافات خاصی از قرارداد به داوری ارجاع شود؛ البته معمول این است،که کلیه اختلافات حاصله از قرارداد به داوری ارجاع شود.
حالت بعدی این است که طرفین یک قرارداد مستقل از قرارداد پایه به عنوان قرارداد داوری منعقد کنند؛ یعنی اینکه در قرارداد اصلی بند حل اختلاف وجود،ندارد بلکه در یک قرارداد جداگانه کلیه شرایط و ضوابط داوری را تعیین کرده اند.
داوری قراردادی اجباری به طور کامل توضیح داده شد؛ البته بند حل اختلاف معمول تر از قرارداد داوری است؛ و معمولا قرارداد داوری را بعد از بروز اختلاف می نویسند.
داوری اجباری قانونی
مواردی در قانون وجود دارد که طبق آن داوری اجباری است که این موارد را برمیشماریم.
الف- داوری در طلاق: دعاوی متعددی در حوزه ی خانواده وجود دارد اما تنها داوری در طلاق اجباری است آن هم فقط طلاقی که به درخواست یکی از طرفین باشد؛ یعنی طلاق توافقی و طلاق مبارات از این مورد استثناء شده است؛ پس فقط طلاق به درخواست یکی از زوجین است که اجبارا به داوری می رود و داوری توافقی و به مبارات به داوری نمی رود.
ج- هیات داوری خصوصی سازی: ماده ۲۰ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی متذکر می شود در زمینه ی شکایات و اختلافاتی که از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی واگذاری سهام و مدیریت شرکت های دولتی رخ میدهد، هیات داوری خصوصی سازی صالح به رسیدگی به این اختلافات است.
ب- داوری در قراردادهای پیش فروش ساختمان: یکی از مواردی که قانون داوری اجباری کرده است داوری در قراردادهای پیش فروش ساختمان است؛ در ماده ۲ قانون پیش فروش آپارتمان مصوب ۱۳۸۹ آورده شده است که در این قرارداد باید به مواردی اشاره نمود که یکی از این موارد بند داوری است؛ یعنی در قراردادهای پیش فروش آپارتمان اشاره به بند داوری الزامی است و اگر در این قراردادها اختلافی حاصل شود طرفین باید برای حل اختلافشان به داور مراجعه کنند.
د- هیات داوری بازار سرمایه یا بازار اوراق بهادار: ما ه ی ۳۶ بازار اوراق بهادار ۱۳۸۴، اختلافات بین بازارگردانان، کارگزاران، مشاوران، ناشران و سرمایه گذاران و سایر اشخاص ذیربط را که فعالیت حرفه ای دارند در صورت عدم سازش در کانون ها توسط هیات داوری حل و فصل می شود.
شرط داوری اجباری چیست
منظور همان بند داوری است که به صورت شرط ضمن عقد در قراردادها درج میشود؛که،در صورتیکه قرارداد به اختلافی برخورد کرد طرفین ملزم هستند به داوری برای حل اختلافشان مراجعه کنند؛ نکته ی قابل توجه این است که در این حالت دیگر دادگاه به اختلاف طرفین رسیدگی نمیکند و طرفین را اجبار میکند که برای حل اختلافشان ابتدا به داوری مراجعه کنند؛ اگر نتیجه نگرفتند اختلاف به دادگاه ارجاع می شود.
آیا شرط داوری اجباری می تواند برای قرارداد مفید باشد؟
بله باید توجه کنید که نود درصد قراردادها به اختلاف برخورد میکنند؛ و همه ی قراردادهای تجاری دارای محرمانگی هستند و نبود شرط حل اختلاف منجر به این میشود که اختلاف به دادگاه ارجاع شود که اصلا نه وجهه ی خوبی برای تجار دارد و نه محرمانگی قرارداد ایشان حفظ می شود، از طرفی هزینه و زمان زیادی از طرفین یک قرارداد میگیرد پس وجود شرط داوری اجباری در قراردادهای تجاری خوب است بلکه ضروری است.
