داوری حقوقی در قراردادهای بین المللی: راهنمای عملی

زمانی که شرکت ‌ها وارد بازارهای خارجی می ‌شوند، ممکن است با تضادهای حقوقی ناشی از تفاوت در قوانین، مقررات، آداب و رسوم تجاری، موانع زبانی و فرهنگی و سوء تفاهم ‌هایی مواجه شوند. درست در اینجاست که موضوع داوری حقوقی در قراردادهای بین المللی مطرح می شود.

اگر تفاوت داوری داخلی و بین المللی را نمیدانید پیشنهاد ما به شما: مطالعه داوری داخلی و بین المللی چیست؟

به عبارت دیگر برای رسیدگی به مسائل بین طرفین در قراردادهای بین المللی و فرامرزی، شرکت ها ممکن است به حمایت کارشناسان حقوقی متخصص در رسیدگی به اختلافات بین المللی نیاز داشته باشند. در این زمینه ممکن است سوالاتی برای هر یک از طرفین قرارداد ایجاد شود مانند:

1. داوری بین المللی چیست؟
2. داوری حقوقی بین المللی چگونه کار می کند؟
3. مزایای داوری حقوقی بین المللی
4. چرا داوری حقوقی در قراردادهای بین المللی را تنظیم می کنیم؟
5. مفاد قرارداد داوری بین المللی چیست؟
6. در تنظیم قرارداد داوری بین المللی چه نکاتی را باید در نظر بگیریم؟
7. چه موضوعاتی ممنوعیات داوری محسوب می شوند؟
8. انواع دادگاه های بین المللی 

در این مقاله به بررسی داوری حقوقی در قراردادهای بین‌المللی: راهنمای عملی، می پردازیم که شامل موضوعاتی از جمله: تعریف داوری بین المللی، مزایای آن، علت تنظیم قراردادهای داوری بین المللی و همچنین مفاد قراردادهای داوری بین المللی می شود.

داوری بین المللی چیست؟

داوری بین المللی فرآیندی است برای حل و فصل اختلافات بین طرفین در کشورهای مختلف از طریق یک داور یا هیئت داوران. این شامل ارسال اختلاف به داوری به جای پیگیری دعوا در دادگاه حقوقی است. داور یا هیئت داوران در مورد اختلاف تصمیم لازم الاجرا خواهد گرفت.

داوری حقوقی بین المللی می تواند برای حل و فصل اختلافات مختلف از جمله موارد مربوط به قراردادها، مالکیت معنوی، سرمایه گذاری ها و ساخت و ساز و … استفاده شود. غالباً در مواردی استفاده می شود که طرفین درگیر در منازعه دارای یک رابطه تجاری بوده ولی مایل به حفظ رابطه کاری پس از حل اختلاف هستند.

داوری حقوقی بین المللی چگونه کار می کند؟

فرآیند داوری بین‌المللی معمولاً با امضای قرارداد داوری توسط طرفین دخیل در اختلاف آغاز می‌شود. این توافقنامه، شرایط و ضوابط فرآیند داوری، از جمله قوانین آیین دادرسی، انتخاب داور یا داوران، و محل داوری را مشخص می کند.

پس از امضای قرارداد داوری، روند داوری می تواند آغاز شود. داور یا هیئت داوران شواهد و استدلال های هر دو طرف را می شنوند و در مورد اختلاف تصمیم می گیرند. این تصمیم قطعی و لازم‌الاجرا است و فقط در شرایط محدودی قابل اعتراض است، مثلاً در صورت وجود بی‌ نظمی جدی در روند داوری یا اگر تصمیم مغایر با سیاست عمومی باشد.

داوری حقوقی بین‌المللی توسط کنوانسیون ‌های بین‌ المللی و قوانین ملی مختلف، از جمله قانون نمونه سازمان ملل متحد در قانون تجارت بین‌ المللی (UNCITRAL) در مورد داوری بین‌المللی اداره می‌شود. این قانون مدل چارچوب جامعی را برای انجام دادرسی های داوری حقوقی بین المللی فراهم می کند.

مزایای داوری حقوقی بین المللی

استفاده از داوری بین المللی برای حل و فصل اختلافات فرامرزی مزایای متعددی دارد.

داوری اغلب سریعتر و کارآمدتر از دعاوی سنتی است. این به این دلیل است که روند داوری معمولاً کمتر رسمی بوده و انعطاف پذیرتر از رسیدگی های دادگاه است که می تواند زمان بر و پرهزینه باشد.

داوری به طرفین درگیر در اختلاف اجازه می دهد تا داور یا هیئت داوران خود را انتخاب کنند. این بدان معناست که طرفین می توانند داور یا داورانی را انتخاب کنند که در موضوع اختلاف تخصص داشته باشند و منجر به تصمیم گیری آگاهانه تر و منصفانه تر شود.

داوری اغلب محرمانه تر از دعاوی سنتی است. رسیدگی های دادگاه معمولاً علنی است، به این معنی که اطلاعات حساس در مورد طرف های دخیل در اختلاف می تواند عمومی شود. در مقابل، روند داوری معمولا خصوصی است، به این معنی که طرفین می توانند جزئیات اختلاف را محرمانه نگه دارند.

اجرای احکام داوری در خارج از مرزها آسان تر از احکام دادگاه است. زیرا اکثر کشورها کنوانسیون نیویورک در مورد شناسایی و اجرای آرای داوری خارجی را امضا کرده اند که چارچوبی را برای شناسایی و اجرای آرای داوری در کشورهای مختلف فراهم می کند.

چرا داوری حقوقی در قراردادهای بین المللی را تنظیم می کنیم؟

همانطور که گفتیم بروز اختلاف بین طرفین یک قرارداد معمولا اجتناب ناپذیر است، حتی اگر در ابتدای انعقاد قرارداد، هریک از طرفین بر مبنای اعتماد کامل به یکدیگر مشکلی باهم نداشته باشند، اما با بروز مسائل و مشکلات و پیچیده تر شدن روند قرارداد، ممکن است اختلافاتی بین طرفین ایجاد شود.

در اینجاست که برای رسیدگی به موضوعات مورد اختلاف طرفین، راه حل های مختلفی وجد دارد ازجمله مراجعه به دادگاه ها و رسیدگی قضایی به پرونده.

اما همانطور که می دانید در قراردادهای بین المللی و با وجود اختلاف قوانین و مقررات در کشورهای مختلف، ارجاع یک پرونده به دادگاه هم زمان بر بوده و هم هزینه های زیادی را به طرفیم تحمیل می کند.

از سوی دیگر، دادگاه ها معمولا چیزی به نام محرمانگی اطلاعات وجود ندارد و این موضوع برای طرفین اختلاف که به دنبال حفظ اسرار قرارداد خود هستند ایجاد مشکل خواهد کرد.

بنابراین در روند رسیدگی به اختلافات یکی از راه های جایگزین انعقاد قرارداد داوری بین المللی است. انعقاد قرارداد بین اشخاص شخص ثالثی که دارای تجربه و تبحر کافی و لازم در حل و فصل مسائل و اختلافات هستند و نسبت به موضوعات آگاهی کامل دارند.

مفاد قرارداد داوری بین المللی

با تمام موارد گفته شده و درک این نکته که یک قرارداد داوری تا چه اندازه می تواند در قراردادهای بین المللی مفید باشد، باید این موضوع را نیز در نظر بگیرید که قرارداد داوری باید به صورت شفاف و واضح منعقد گردد.

شفافیت قرارداد به این معناست که در آن شیوه حل و فصل اختلافات بین المللی پیش بینی شده باشد و به حل تعارضات کمک کند. نکته بسیار مهم دیگر که باید در نظر گرفته شود این است که تنظیم قرارداد داوری یک نوع ضمانت اجرا در اجرای تعهدات معاملات به شمار می رود.

• مفاد و موضوعاتی که در یک قرارداد داوری حقوقی در قراردادهای بین المللی آورده می شود شامل موارد زیر است::
• – ذکر کامل مشخصات طرفین قرارداد بین المللی: باید در نظر بگیرید که حتما مشخصات کامل و درست هر دو طرف قرارداد باید در مفاد این قرارداد ذکر شود.
• – موضوع قرارداد داوری: این مورد یعنی موضوع قرارداد داوری، بیان کننده حدود صلاحیت داور و مواردی است که داور صلاحیت اظهار نظر دارد. باید این موارد به صورت شفاف و واضح توضیح داده شود.
• – تعیین تعداد داور یا داوران: مورد مهم دیگر در انعقاد قرارداد داوری حقوقی در قراردادهای بین المللی تعداد داوران است که حتما باید به صورت اعداد فرد باشد و همچنین باید با توافق طرفین در قرارداد، تعدادشان عنوان شود.
• – مشخصات داور یا داوران: علاوه بر ذکر مشخصات طرفین قراردادُ مشخصات داور و یا داوران قرارداد داوری نیز باید به صورت واضح و دقیق ثبت شود.
• -حدود صلاحیت داور ی داوران: حدود صلاحیت داوران در امر رسیدگی به اختلافات باید در این قرارداد مشخص شود.
• – مدت زمان قرارداد داوری: در متن قرارداد داوری حقوقی در قراردادهای بین المللی باید زمان تعیین داوران و زمان پایان یافتن قرارداد داوری به صورت دقیق آورده شود.

نکات مهم در تنظیم قرارداد داوری

در تنظیم قرارداد داوری بین المللی چه نکاتی را باید در نظر بگیریم؟

اولین نکته در تنظیم قرارداد داوری حقوقی در قراردادهای بین المللی این است که طرفین باید آگاهی کامل نسبت به مفاد قرارداد داوری داشته باشند یعنی تمام موضوعات مهم و اساسی باید به شیوه واضح و دقیق بیان شود تا جای هیچگونه ابهامی برای طرفین باقی نماند.

یادتان باشد که در انعقاد قرارداد داوری حقوقی در قراردادهای بین المللی باید موضوع اختلاف یا اختلافت ذکر شود.

سومین مورد در اهمیت بررسی و توجه به صلاحیت داور یا داوران انتخابی است. داوران باید دارای صلاحیت باشند در غیر این صورت امکان حل اختلافات توسط ایشان وجود نخواهد داشت.

طرفین حق عزل داورها را پس از بستن قرارداد ندارند مگر با جلب رضایت یکدیگر.

موضوع مهم بعدی این است که این نوع قراردادها قائم به شخص بوده، به این معنا که با فوت یکی از طرفین یا حجر او یا توافق طرفین، موضوع قرارداد از بین می رود.

همانطور که در مفاد قرارداد گفته شد، تعداد داوران یک قرارداد داوری حقوقی در قراردادهای بین المللی باید حتما فرد باشد. مثلا ۱، ۳، ۵، ۷ نفر.

چه موضوعاتی ممنوعیات داوری محسوب می شوند؟

در انعقاد قرارداهای داوری ممکن است شما به برخی از موضوعات توجه نداشته باشید و بدون آنکه بدانید جزء ممنوعیات داوری هستند، آن ها در قرارداد داوری خود لحاظ کنید. برخی از این موضوعات عبارتند از:

اشخاص زیر راتحت هیچ شرایطی نمی توان به عنوان داور منصوب کرد:

• فرد مجنون
• صغیری که به سن بلوغ نرسیده باشد.
• سفیه یعنی فردی که توانایی اداره امور مالی خود را ندارد.
• افراد زیر به حکم مراجع قضایی از داوری منع شده اند، (مگر با رضایت طرفین اختلاف) مانند:
• افراد زیر ۲۵ سال
• فرد یا افرادی که در دعوا ذینفع هستند.
• فرد یا افرادی که که قیم، کفیل، وکیل یا مباشر یکی از طرفین باشند یا یکی از طرفین مباشر امور آن ها باشد.
• افرادی که خود یا همسرانشان وارث یکی از طرفین اختلاف باشند.
• فرد یا افرادی که در گذشته یا زمان کنونی، با یکی از طرفین دعوا و یا با خویشاوند نزدیک آن ها دادرسی کیفری یا مدنی دارند.
• کارمندان دولتی شاغل در حوزه مورد اختلاف طرفین
• قضات و کارمندان محاکم قضایی نمی توانند داور باشند مگر با رضایت طرفین.

انواع دادگاه های بین المللی:

برای دادگاه های دائمی می توان به دیوان بین المللی دادگستری و دیوان کیفری بین المللی اشاره کرد.

دسته دوم، دادگاه های موقت بین المللی هستند که دارای صلاحیت های مکانی و زمانی خاص و شرایط خاص ایجاد شده اند مانند دادگاه بین المللی کیفری یوگسلاوی سابق.

دسته دیگری از انواع دادگاه بین المللی نیز وجود دارند که با ترکیبی از استراتژی های بین المللی و داخلی ایجاد می شوند، مانند دادگاه های کیفری مختلط (هیبریدی) لبنان یا سیرالئون.

مطالعه بیشتر: انواع دادگاه های بین المللی

سخن پایانی

در تکمیل موارد گفته شده در تنظیم و انعقاد قرارداد داوری حقوقی در قراردادهای بین المللی، باید اهمیت موضوع مشورت با یک وکیل متخصص را نیز در نظر بگیرید.

همانطور که گفته شد در یک قرارداد داوری بین المللی، طرفین قرارداد با یکدیگر توافق می کنند در صورت بروز اختلاف و مشکل، آن را از طریق داوری حل کنند بدون آن که نیاز باشد برای رسیدگی و حل اختلاف به محاکم قضایی مراجعه کنند.

اما تنظیم یک قرارداد داوری آن هم قرارداد داوری حقوقی در قراردادهای بین المللی نیاز به علم، آگاهی، تخصص و تجربه دارد. چراکه موضوعات به مراتب پیچیده تر هستند. درغیر این صورت ممکن است برای طرفین مشکلات بیشتری به وجود آید.

برای همین منظور و در زمان تنظیم این نوع از قراردادها و گنجاندن شرط داوری در قرارداد، باید حتما از تجربیات یک وکیل متخصص وآگاه به موضوعات مورد اختلاف بهره مند شوید.

شما می توانید با تماس با موسسه بین المللی داوری و حقوقی دکتر بهنیایی با بیش از دو دهه تجربه در حوزه های تخصصی حقوقی، از تجربیات و تخصص همکاران ما بهره مند شوید.